Bordspellen en de bibliotheek: spelenderwijs oefenen met taal

Bordspellen zijn vanwege corona en de lockdowns razend populair. Ook bibliotheken nemen bordspellen steeds vaker op in hun collecties. Adviseur Digitale geletterdheid Ruud Brok neemt je mee langs de nieuwste en/of meest interessante bordspellen, met speciale aandacht voor het oefenen van taal- en leesvaardigheid. Ook geeft hij tips voor hoe je als programmeur met bordspellen in jouw bibliotheek aan de slag kan.

Even een stukje terug in de tijd. Zo’n 3 jaar geleden schreef mijn collega-adviseur Digitale geletterdheid Britt van Teijlingen een longread over bordspellen in de bibliotheek. Daarin legde ze haarfijn uit waarom je als bibliotheek kunt overwegen bordspellen in de catalogus op te nemen, of fysieke speldagen te organiseren. Naar aanleiding van dat stuk ontvingen we veel leuke reacties. Inmiddels zijn we 2 jaar verder en is er op het gebied van bordspellen veel gebeurd. De verkoopcijfers zijn door de lockdown explosief gestegen, wat zijn weerslag heeft op het aantal bordspellen dat wekelijks uitgebracht wordt. Hoog tijd dus voor een update!

Om dit stuk dichtbij ons vakgebied te houden, leg ik in de focus op spellen die aanspraak doen op onze taal- en/of leesvaardigheden. Want zeg nou zelf: waarom zou het mes niet aan twee kanten kunnen snijden? Helaas moet ik daarbij meteen concluderen dat we in het Nederlands taalgebied wel wat benadeeld worden. Slechts een deel van die geweldige bord- en kaartspellen wordt namelijk vertaald naar het Nederlands. Ik heb daarom zoveel mogelijk gekozen voor spellen die taalonafhankelijk of vertaald zijn. Maar ik kon het niet laten toch ook een paar onvertaalde pareltjes in dit overzicht op te nemen!

Ik heb een onderverdeling gemaakt in 5 categorieën, namelijk 1) woordspelletjes, 2) avontuurspellen, 3) campagnespellen, 4) associatieve spellen en 5) 'quirky ones': eigenzinnige spellen die moeilijk in een hokje te vangen zijn. Daarbij geef ik steeds mijn persoonlijke Top 3. Tot slot deel ik tips waarmee je als programmeur direct in jouw bibliotheek aan de slag kan. Laten we spelen!

1) Woordspelletjes: werken aan je vocabulaire en spellingsvaardigheden

Het meest bekende subgenre binnen de talige bord- en kaartspellen zijn natuurlijk de woordspelletjes. Wie is er niet groot geworden met klassiekers als Scrabble, Boggle, Galgje of Lingo? Deze spellen doen een beroep op onze vocabulaire en/of spellingsvaardigheden. Dat klinkt misschien oersaai, maar gelukkig zijn er  voldoende ontwikkelingen gaande die dit subgenre fris en spannend weten te houden.

1. Codenames (Nederlandstalig). Omschrijf het codewoord aan de hand van drie aanwijzingen die op tafel liggen.
2. Poetry For Neanderthals (Engelstalig). Omschrijf het geheime woord met alleen woorden van een lettergreep. Nog niet in het Nederlands beschikbaar, maar eenvoudig aan te passen.

2) Avontuurspellen: jij hebt de regie

Eerder schreef ik een blog over de herwaardering van de 'choose your own adventure'-boeken uit de jaren ’80. Dat zijn boeken die je als lezer de macht geven het verloop van het verhaal zelf te bepalen, door aan het einde van een paragraaf of hoofdstuk te kiezen naar welke bladzijden je omslaat. Deze 'gamification' van het lezen is de laatste jaren door verschillende bordspellenontwerpers opgepakt en doorontwikkeld. De spellen vereisen over het algemeen behoorlijk wat leeswerk en dragen zo bij aan de gemaakte leeskilometers (en vocabulaire) van de spelers. Als het goed is, prikkelen ze de fantasie en verhogen ze het leesplezier.

1. Adventure Games (Nederlandstalig). Een spannende serie coöperatieve spellen. Samen met je medespelers probeer je alle geheimen die het spel aan je voorlegt op te lossen. Er is geen tijdsdruk, het verhaal staat centraal. 
2. Escape Room Thrillers (Nederlandstalig). Deze serie thrillers is onlangs in het Nederlands vertaald. Het zijn boeken waarin spelelementen uit escape rooms verwerkt zijn. Ook interessant: Escape boek (Nederlandstalige series). Deze verschillende series escape-boeken voor lezers/spelers van verschillende leeftijden zijn een combinatie van leesboek en spel. De serie 'Dagboek van een Noob' speelt zich af in de wereld van Minecraft.
3. Adventure by Book (verschillende Nederlandstalige versies). Coöperatief spel waarbij vier spelers elke een eigen stripboekje krijgen. Deze boekjes zijn voor 90% identiek, maar bevatten ook uniek scenes. Al lezend en pratend ontrafelen spelers het avontuur. 

3) Campagnespellen: voor gevorderden

Okee, dan is het nu tijd voor het serieuze werk. Mijn collega Britt schreef al uitgebreid over Dungeons & Dragons, de moeder aller 'role playing games' (rollenspellen). Dat is een spelgenre waarin de spelers een karakter bedenken, dat zich door een wereld vol gevaren en uitdagingen moet manoeuvreren, vaak in een fantasy- of science fiction-setting.

Het verhaal en de uitdagingen worden bedacht en verteld door een spelleider, de 'Dungeon Master' (DM). Spelers kiezen hoe zij reageren op de uitdagingen die de DM hen voorschotelt en gooien met (vaak twintigzijdige) dobbelstenen, om te kijken of ze slagen in hun opzet. Bij elk succes evolueren hun karakters (ze worden sterker, slimmer of sneller) en gaan ze een stukje verder in het verhaal. Maar faal je, dan kan dat zo maar eens het einde van je karakter betekenen.

Het grote nadeel van deze spellen is dat er vaak boekwerken met regels zijn. En dat de spelervaring staat of valt bij de creativiteit van de spelleider en het improvisatie- en inlevingsvermogen van de spelers. Hierdoor is de drempel om te beginnen aan een 'role playing game' voor veel mensen te hoog. Dat moet anders kunnen, dachten verschillende spelontwerpers. En zo ontstonden de zogenaamde 'campagne games' of campagnespellen.

Het grootste verschil met de traditionele 'role playing games' is dat de DM vervangen is voor een campagneboek, waarin het verhaal van A tot Z is uitgeschreven. Dit verhaal is vaak weer opgeknipt in hoofdstukken, die je elk binnen een paar uurtjes kunt spelen. De regels zijn over het algemeen wat makkelijker, maar nog steeds pittig voor beginnende spelers. Vaak zijn het reusachtige spellen met diverse spelborden, talloze miniaturen en honderden kaarten. Helaas worden deze spellen zelden tot nooit vertaald naar het Nederlands. Zoals ik al zei: niet voor beginners. 

1. Gloomhaven (Engelstalig, maar wordt schijnbaar door fans vertaald). Volgens de gebruikers van bordspellenwebsite Boardgame Geek al een paar jaar het beste bordspel dat er is. Uitgebreide campagne van zo’n 80 missies van elk zo’n 2 uur. 
2. Sleeping Gods (Engelstalige Kickstarter). De open wereld van Sleeping Gods komt dichtbij de ervaring van een computergame als Zelda. Als bemanning van het schip de Manticore probeer je oude artefacten op te sporen, waarmee je de vreemde wereld waarin je door een storm beland bent kunt ontvluchten. 
3. Stuffed Fables (Engelstalig, maar wordt schijnbaar door fans vertaald). Een klassiek sprookje in de vorm van een campagnespel, bedoeld voor jongere spelers. Het eerste hoofdstuk is als gratis 'print and play' te downloaden. 

4) Associatieve spellen: leg de verbanden

Dan compleet wat anders: spellen die een beroep doen op de associatieve vermogens en taalcreativiteit van de spelers, maar ook zeker op hun woordenschat en improvisatievermogen. Eigenlijk zijn spellen in deze categorie vaak een subgenre op zich. Het is dus nauwelijks te doen hier een algemene omschrijving van te geven.

Het grote voordeel van deze spellen is dat ze vaak taalonafhankelijk zijn, omdat ze veel met afbeeldingen werken. Een bekend nadeel van dit soort spellen is dat sommige spelers volledig op slot schieten, zeker als ook nog eens onder tijdsdruk gespeeld wordt.

1. Once Upon A Time (Engelstalig, maar eenvoudig en snel te vertalen). Speel je hand met kaarten met sprookjeswoorden zo snel mogelijk leeg, door al associërend op het vorige woord jouw verhaal te vertellen. Elke speler heeft een eigen einde waarheen het verhaal moet leiden. Wordt ook als hulpmiddel bij creatief schrijven gebruikt. 
2. Black stories (Nederlandstalig). In Black Stories los je de meest gruwelijke raadsels op door het stellen van de juist vragen. Het spel is later aangepast voor een jongere doelgroep (onder anderen Green Stories en Red Stories). In de originele taal (Duits) zijn nog talloze andere versies/kleuren van het spel uitgebracht. 
3. Dixit (Taalonafhankelijk). Prachtig, visueel-associatief spel. Elke speler beschrijft zijn of haar afbeelding. Doe je het te goed en raadt iedereen het, dan scoor je niets. Doe je het te slecht en raadt niemand het, dan scoor je ook geen punten. Uitgever Libellud bracht met Mysterium, Obscurio en Shadows Amsterdam meer spellen in dit genre uit. 

5) 'Quirky' spellen: ook voor solospelers

Mijn persoonlijke spelontdekking van de afgelopen lockdown zijn de ‘quirky’ of eigenzinnige spellen, ontwikkeld door kleine uitgevers of hobbyisten. Deze spellen zijn vaak een stuk goedkoper en soms zelfs helemaal gratis als 'print and play'. Vaak kun je ze solo spelen, wat zeker bij verhalende spellen een intieme ervaring kan zijn.

Helaas zijn veel van deze spellen Engelstalig, maar gelukkig zijn sommige taalonafhankelijk of in het Nederlands uit te voeren. Deze spellen spreken de creativiteit en fantasie van de spelers aan en kun je dan ook goed als creatieve schrijf- of denkoefening gebruiken. En omdat je alleen speelt, is er vaak minder schroom.

1. The Quiet Year (speler die Engels kan vertalen is nodig). In dit spel bedenk je je eigen wereld en moet je deze ook tekenen. Een standaard kaartenspel en het lot bepalen hoe je wereld vervolgens evolueert. Wordt ook gebruikt als oefening bij creatief schrijven. 
2. The Gentleman Bandit (Engelstalig). In dit solo-rollenspel speel je een herenbandiet die bij zijn slachtoffers een stukje poëzie achterlaat. Aan de hand van (weer) een standaard kaartenspel krijg je als speler elementen aangereikt, die je in je gedicht moet verwerken. De gedichten kunje in het Nederlands schrijven. 
3. Monsterhearts 2 (Engelstalig). Rollenspel voor tieners dat zich afspeelt op een monsterlijke middelbare school (denk aan Twilight of Buffy the Vampire Slayer). Elke speler is een tienermonster en de spelers bedenken samen het verhaal. In dit proces komen allerlei lastige tienerproblematieken zoals ontluikende (homo)seksualiteit, onzekerheid en misbruik aan bod. 

Bordspellen en de bibliotheek: 5 suggesties

Er zijn dus talloze bord- en kaartspelen die spelers niet alleen een uitdagende spelervaring bieden, maar ook onderdompelen in de mooiste en spannendste verhalen die ze al dan niet zelf hebben bedacht. Dit overzicht is slechts een kleine greep uit het immense spellenaanbod. Zie het daarom als inspiratie en een oproep om bordspellen op creatieve manieren voor verschillende doelgroepen in te zetten in de bibliotheek. Hier zijn 5 suggesties.

• Heb je leesclubs in de bibliotheek? Daag ze uit om het avontuurspel Escape Room Thrillers te lezen.
• Koppel een ‘quirky’ rollenspel als Monsterhearts 2 aan je young adult-collectie en kijk wat voor creatieve dingen er ontstaan.
• Organiseer schrijfworkshops en gebruik ‘quirky’ spel The Quiet Year als opwarmertje.
• Speel associatieve spellen Dixit of Once Upon a Time als teambuilder en ontdek welke rollen je als teamleden graag speelt.
• Of organiseer (zodra het weer kan) zo nu en dan een bordspellendag in je bibliotheek en zoek hierbij aansluiting met lokale spellenverenigingen of winkels. We willen toch zo graag een huiskamer zijn voor onze bezoekers en in huiskamers worden bordspellen gespeeld. In de mijne in ieder geval wel!

Vragen?

Dit was de laatste blog/longread van Ruud Brok. Wil je meer tips van deze zelfverklaarde ‘bordspellengek’ ontvangen? Stuur Ruud dan een berichtje via Twitter: @VUIG. Heb je vragen voor Probiblio of wil je meer weten over het inzetten van bordspellen voor jouw bibliotheek? Neem dan contact op met Adviseur Digitale geletterdheid Erik Reuvers.