De Maatschappelijke Bibliotheek spreekt met... Ben Vaske

In deze blogreeks spreken we met partners uit het maatschappelijke domein of collega’s die zich bezighouden met kwetsbare burgers. Niet alleen bibliotheken, maar iedereen die zich, al dan niet samen met de bibliotheek, inzet voor een maatschappij waarin iedereen kan meedoen. Ter informatie en inspiratie. In deze aflevering: Ben Vaske. Directeur en drijvende kracht van Oefenen.nl, dat met het aanbod van oefenprogramma’s een belangrijke rol speelt in de volwasseneneducatie en het non-formele aanbod van de bibliotheken. 

"Mede door de bibliotheken zijn we op het spoor gekomen om onze doelgroep anders te benoemen."

Oefenen.nl kennen de bibliotheken denk ik vooral van Klik & Tik?

“Klik & Tik is inderdaad bij de bibliotheken ons meest bekende programma. Het succes van de huidige drie Klik & Tik-programma’s (de basis; Het internet op en Samen op ’t web) is voor een heel belangrijk deel te danken aan de bibliotheek. Overigens lanceren we in september twee nieuwe Klik & Tik-programma’s. Dat hadden wij zelf nooit op deze schaal voor elkaar kunnen krijgen. Vorig jaar hebben we een onderzoek gedaan onder bibliotheken en wat bleek: ze zijn uitermate enthousiast over Klik & Tik maar weten bijna niets van Oefenen.nl. Dat we veel meer digitale oefenprogramma’s hebben op het gebied van taal, rekenen & geld, gezond leven en de samenleving is eigenlijk helemaal niet goed bekend. Terwijl door de landelijke inkoop van de KB iedere bibliotheek een licentie kan hebben voor álle programma’s van Oefenen.nl. Bibliotheken zijn zich dus nog onvoldoende bewust van wat Oefenen.nl allemaal te bieden heeft. Daar is nog een wereld te winnen.”

Heb je ideeën over hoe je die wereld gaat winnen?

“We hebben onlangs een kwartiermaker ingehuurd, Emmy Rijsdijk, een bekende naam in de bibliotheekbranche. Onder andere om het overige aanbod van Oefenen.nl meer bekendheid te geven bij bibliotheken, maar ook omdat de landelijke inkoop door de KB gaat veranderen, we moeten voor het eerst meedoen aan een aanbesteding. Emmy spreekt de taal, kent de wereld en weet wat de behoefte van de werkvloer is. Wij denken namelijk dat de bibliotheken baat hebben bij een breder gebruik van Oefenen.nl, maar de focus ligt nu zoals gezegd eigenlijk alleen op Klik & Tik. En we zouden graag willen dat er een train-de-begeleider-programma wordt opgezet voor bibliotheekmedewerkers. Wij willen daarin ondersteunen, maar we zien het niet direct als onze taak om het op te zetten, dat zou wat ons betreft vanuit de bibliotheeksector kunnen. Wij zien de POI’s, zoals Probiblio, daarbij als belangrijke partijen. We zijn trots op de samenwerking met bibliotheken, die is voor ons cruciaal, maar uiteindelijk zijn we er niet exclusief voor de bibliotheken, maar ook voor veel andere partijen.”

Wie nemen, naast de bibliotheken, nog meer jullie programma’s af?

"We hebben zo’n vierhonderd afnemers van licenties. Dat is heel breed en divers: basisscholen zetten onze NT2-programma’s als Taalklas.nl in, ook al is het niet specifiek voor het basisonderwijs ontwikkeld, maar dat laat juist de schreeuwende behoefte aan dit soort materialen zien. Verder het voortgezet onderwijs en ROC’s, maar ook welzijns- en gezondheidsorganisaties, vrijwilligersorganisaties en taalaanbieders. En justitie gebruikt de programma’s in penitentiaire inrichtingen. Met SBCM, het kenniscentrum sociale werkgelegenheid, hebben we een hele goede relatie en nauwe samenwerking. Samen hebben we oefenen.nl/werk ontwikkeld: een portal speciaal ter ondersteuning van laagopgeleiden met een afstand tot de arbeidsmarkt. Maar het aantal afnemers zegt natuurlijk niets over het aantal gebruikers: de KB is één afnemer, maar daarachter hangen zo’n driehonderd bibliotheken, die op hun beurt vele gebruikers hebben."

Welke programma’s worden het meest gebruikt?

“Taalklas.nl loopt eigenlijk al tien jaar het best. Gevolgd door de Klik & Tik-programma’s 'Lees en Schrijf!' en 'Taal op je Werk'. In mei vorig jaar hebben we de Liedjeskast gelanceerd, dat was een gouden zet, daar is echt behoefte aan. Ik ben heel trots op de Liedjeskast, terwijl dat niet eens ons eigen idee was. De problemen rondom de financiering ervan laten echt de makke kant zien van de wereld waarin wij opereren. De bedenkers zijn er in totaal zeven jaar mee bezig geweest. En ik ben drie jaar met ze opgetrokken voordat het me lukte om de financiering rond te krijgen, talloze pogingen mislukten. Nu is het uiteindelijk gelukt, maar wel met zeventien verschillende financierders, terwijl er bij bijvoorbeeld de overheid echt wel geld beschikbaar is. Als je ziet hoeveel mensen met onze programma’s worden bereikt, dan vind ik het bizar dat er geen middelen beschikbaar komen van de overheid om digitaal oefenmateriaal te ontwikkelen dat voor iedereen thuis gratis beschikbaar is.”

Wat mis je in het huidige aanbod?

“Er is veel vraag naar oefenmaterialen op het gebied van taal. En dan met name op de hogere niveaus. Tot 1F is er voldoende materiaal. Maar we weten dat het gros van de mensen tegen 2F aanschurkt en daar is geen materiaal voor. En voor de NT2-doelgroep zie je eigenlijk hetzelfde, we hebben heel veel tot A2 maar niet daarboven. En op het gebied van digitale vaardigheden blijft de vraag groot. Maar wij hebben geen middelen om te ontwikkelen en voor alles wat we maken moeten we als stichting de boer op voor financiering. We zijn een klein team, zo’n vijf fte. Die kosten en de exploitatie kunnen we bekostigen uit de licenties, maar voor productontwikkeling hebben we additionele middelen nodig. Dat is de grote uitdaging voor de komende jaren: kijken of we daar een structurele oplossing voor kunnen vinden.“

Even terug naar het begin. Waar begint het Oefenen.nl-verhaal?

“Tot 2016 heette Oefenen.nl 'ETV.nl', daar ben ik in 2002 aan gaan werken. Eerst als regionaal projectmanager en een jaar later als directeur van een min of meer virtuele stichting van de betrokken ROC’s. De prille start van ETV.nl ligt in Rotterdam, bij het Albeda-college. Zij hadden al zo’n vijf jaar een eigen 24-uurs televisiekanaal, ontstaan uit het idee dat dat een manier is om laagopgeleiden en anderstaligen te bereiken en te activeren. Toen ik aansloot, lag daar de eis van betrokken ministeries aan ten grondslag dat de grote steden moesten aansluiten: scholen in Den Haag, Utrecht en Amsterdam. Het accent lag destijds voornamelijk op educatieve televisieprogramma’s en we hebben veel televisieprogramma’s gemaakt voor regionale omroepen. Internet kwam toen net op, daar zijn we een beetje mee gaan spelen. We hebben altijd de internationale ontwikkelingen goed gevolgd, zo zijn we in 2006 naar Ierland gegaan om meer te horen over Read and Write, een multimediale aanpak om de doelgroep laaggeletterden en laagopgeleiden te bereiken. Door experimenteren en pionieren zijn we groter geworden. Toen in 2010 de overheidsmiddelen wegvielen, hebben we onze ideeën over de inzet van internet in een businessmodel gegoten en in 2012 ging Oefenen.nl in de huidige vorm live.”

Wat is de kracht van de programma’s van Oefenen.nl?

“Onze programma’s zijn functioneel, we gaan uit van voorbeelden in een dagelijkse context. Alles wat geleerd wordt, is direct toepasbaar in de praktijk. We weten al dertig jaar dat de zogenaamde NT1’ers, als ze er al echt zijn, niet naar klasjes komen. Hooguit kwamen ze naar de ROC’s, maar die doelgroep was heel helder af te bakenen: meer kwetsbare mensen die langdurig op hetzelfde niveau bleven en niet veel ontwikkeling doormaakten. Het gros van de laagopgeleiden volwassenen schurkt echter tegen het hoogste taalniveau aan. Die mensen functioneren prima, hebben een gezin, inkomen en hooguit wat problemen om de komende jaren mee te komen. Zij herkennen zich niet in de beeldvorming die er rondom de doelgroep is en komen zeker niet naar klasjes. Onze programma’s kunnen ze thuis doen, in hun eigen tijd, op eigen tempo. En er is niemand die meekijkt, of waarvoor ze zich zouden kunnen schamen. Het grootste probleem is mensen in beweging krijgen, activeren en onze programma’s doen dat. Maar: ons non-formele aanbod is een opstap, een voorportaal en zal altijd ondersteunend zijn aan enigerlei vorm van formeel onderwijs."

"Mensen leren door oefenen, oefenen, oefenen.”

Hoe zie jij de rol van de bibliotheek de komende jaren?

“De aansluiting van non-formeel naar formeel is nog onvoldoende, daar is nog wel winst te halen. Zo zijn wij al jaren pleitbezorger van het idee dat mensen maatwerk aangeboden moeten krijgen als ze aankloppen bij het formele onderwijs en zeggen: ‘Ik heb zelf dit, dit en dit al gedaan. Nu wil ik verder.’ Ze zouden dan een aangepast programma moeten krijgen dat uitgaat van wat ze al hebben geleerd. Daar zou de bibliotheek een rol in kunnen spelen, omdat ze goed ingevoerd zijn in het lokale en regionale speelveld en het aanbod kennen. En de middelen gaan meer en meer belegd worden in het lokale, bij de gemeente, dus daar zie ik kansen voor de bibliotheek.”

De bibliotheek als intermediair?

“Ja, de bibliotheek moet natuurlijk nooit zelf formeel onderwijs gaan aanbieden, maar ik denk dat de bibliotheek een soort makel- en schakelfunctie kan hebben. Wij moeten niet bepalen wat volwassenen moeten leren, maar laat mensen zelf de regie pakken en bepalen wat ze moeten en willen doen.”

Wat zou jij de overheid adviseren om ervoor te zorgen dat iedereen mee kan komen?

"Er kan veel beter gekeken worden naar wie mensen echt zijn. De termen laaggeletterden en kwetsbaren zijn marketingtermen geworden. Mede door de bibliotheken zijn we op het spoor gekomen om onze doelgroep anders te benoemen. De meeste Klik & Tik-gebruikers in de bibliotheek zijn ouderen. Die zijn lang niet altijd laagopgeleid of laaggeletterd, maar hebben wel behoefte aan ondersteuning. We kunnen dus niet zeggen dat we er zijn voor laagopgeleiden, want dan sluiten we deelgroepen uit. Wij spreken dan ook veel liever van ‘mensen die een zetje kunnen gebruiken’, dat klinkt al direct een stuk aantrekkelijker.

Vorig jaar hebben we een quickscan uit laten voeren naar de samenstelling van groepen mensen die profijt kunnen hebben van onze materialen en die een zetje kunnen gebruiken op het gebied van basiskennis en vaardigheden. Juist de inzet van technologie om het aanbod digitaal interessant en groter te maken biedt de mogelijkheid tot opschaling en een groter bereik. Werving van deelnemers voor klassikaal aanbod is al jaren problematisch. Daarnaast zien we dat de afstand tot de praktijk te groot is. Het wiel wordt steeds opnieuw uitgevonden en per saldo wordt de doelgroep niet bereikt. En dat vind ik eigenlijk het ergst: al die miljoenen die zijn uitgegeven, maar de doelgroep heeft er geen baat bij.”

Waar staat Oefenen.nl over vijf jaar?

“We willen van de huidige 500.000 naar één, anderhalf miljoen gebruikers. We zijn ambitieus. Daarnaast moeten we het hebben van samenwerking: we zoeken nu al de samenwerking op met internetbedrijven om meer gebruik te maken van data. Wij moeten anders naar onze materialen gaan kijken. Dat wordt nu uitgezocht. En met de Klik & Tik-programma’s gaan we naar banken om te kijken of ze bereid zijn om het nieuwe werkboek via hun filialen te verspreiden. En tot slot is ons systeem niet gemaakt voor mobile devices, ook daar zijn we ook naar aan het kijken: maken we hele nieuwe programma’s of passen we de interfaces aan? Plannen genoeg dus voor de komen de jaren, nu de middelen nog. Maar ik heb een geweldig team en bestuur dat vooruit wil, dus we kunnen zeker een slag naar voren maken.”

Zie ook de brochure: Mensen die een zetje kunnen gebruiken, Deelgroepen beter toerusten voor deelname aan de maatschappij © 2017 Stichting Expertisecentrum Oefenen.nl.

Foto: Hester Baks