Help, ik heb een VR-bril!

'Virtual reality' (virtuele werkelijkheid, afgekort 'VR'): vrijwel iedereen kent de term tegenwoordig wel. De techniek wordt toegepast bij computerspellen en als particulier kun je al vanaf tien euro met je smartphone en een kartonnen VR-bril aan de slag. Hoe kun je deze techniek inzetten voor jouw (bibliotheek)organisatie? Onze Adviseur Digitale Geletterdheid Aniek van Son deelt haar inzichten en ervaringen. "Bibliotheken die zich willen profileren als kenner van nieuwe technieken mogen VR zeker niet vergeten."

Even terug naar het begin. 'Virtual reality' (hierna afgekort tot 'VR') bestaat al sinds de jaren tachtig. Bij VR bevind je je door middel van een speciale VR-bril in een compleet andere wereld. Deze wereld past zich door verschillende sensoren aan aan je bewegingen, waardoor je hersenen geloven dat je op een andere plek bent. De techniek wordt vaak in één adem genoemd met 'augmented realtiy' en 'mixed reality', maar er is wel degelijk verschil.

In het kort:

• 'Virtual reality': je bevindt je in een compleet andere wereld; je hersenen geloven dat je op een andere plek bent bent.
• 'Augmented reality': de werkelijkheid vormt hier de basis, maar er wordt een extra laag aan toegevoegd met behulp van animaties, tekst en afbeeldingen. Een bekend voorbeeld hiervan is Pokemon GO.
• 'Mixed reality': ook hierbij wordt een extra laag aan de werkelijkheid toegevoegd, die ook echt reageert op de omgeving (iets wat bij 'augmented reality' niet gebeurt).

• 'Vergelijking tussen Virtual Reality, Augmented Reality en Mixed Reality' - CoolBlue, 26 februari 
• Klik ook hier voor een afbeelding die de verschillen laat zien.

Waarom is VR interessant voor bibliotheken?

'Virtual reality' wordt vaak gezien als een technisch hoogstandje voor gamers, maar biedt ook meer algemene mogelijkheden. Zo is het een mooi middel om bezoekers 21e-eeuwse vaardigheden aan te leren. Een VR-bril dient vaak door meerdere mensen tegelijk gebruikt te worden, die dus moeten samenwerken en communiceren. Je ICT-basiskennis wordt getest. En zowel jij als de bibliotheekbezoeker moeten mediawijs omgaan met de VR-bril en het gerelateerde aanbod. Kijk kritisch naar de programma’s die je wilt gebruiken, waarvoor ze dienen en wees je bewust van de andere wereld waarin je je bevindt (hierover later meer).

Er zijn al bibliotheken die virtual reality aanbieden: BplusC, Bibliotheek Rijn en Venen, Westfriese Bibliotheken, De Nieuwe Bibliotheek, Bibliotheek Midden Brabant en CODA Apeldoorn. Vaak gaat het workshops waarin je kennismaakt met de techniek. Je kan apps uitproberen, of zelf iets creëren voor een VR-bril. Het idee van de bibliotheek als kennispunt sluit hier mooi bij aan.

We verwachten dat de techniek – mede door investeringen van Google en Apple – de komende tijd een vlucht gaat nemen. Dus wil je je als bibliotheek profileren als kenner van nieuwe technieken? Dan mag je virtual reality zeker niet vergeten.

Voor wie is het interessant en waarvoor kan je het gebruiken?

Virtual reality is interessant voor een brede doelgroep en kan je op veel manieren inzetten. Pas wel op dat het niet slechts een ‘gimmick’ of speeltje wordt en gebruik een VR-bril als middel in plaats van als doel.

Zoals Wijnand IJsselstein (Professor Mens-Techniek Interactie aan de TU Eindhoven) zegt: "Abstracte concepten meer inzichtelijk of geschiedenis tastbaar maken, daarvoor leent VR zich perfect. Maar de technologie moet deel uitmaken van een bredere didactiek. Het is een aanvulling en vervangt absoluut niet de leraar of het boek." Dat klinkt misschien een beetje abstract. Waarvoor kan je VR nou echt gebruiken?

'VR moet deel uitmaken van een bredere didactiek. Het is een aanvulling en vervangt absoluut niet de leraar of het boek' - Wijnand IJsselstein, Professor Mens-Techniek Interactie aan de TU Eindhoven

Vaardigheden trainen en omgaan met moeilijke situaties

'Virtual reality' is uitermate geschikt om vaardigheden de trainen en leren omgaan met moeilijke situaties. Leer bijvoorbeeld met behulp van een VR-simulator autorijden. De app 'Consequences' laat je ervaren waarom je nooit met alcohol op achter het stuur moet kruipen (let op: deze wordt nog wel eens als heftig ervaren). Kinderen leren zelfstandig reizen met het openbaar vervoer via WegWijsVR. Overwin je spreekangst met Ovation, of leer rekenen met 'After Class - Math'. Wil je het iets relaxter aanpakken? Leer dan mediteren met een van de verschillende meditatie apps, bijvoorbeeld Relax with nature.

Je verplaatsen in iemand anders

Een VR-bril biedt daarnaast de mogelijkheid je in iemand anders te verplaatsen. Sociale- en maatschappelijke thema’s kunnen hier uitstekend mee worden belicht. Clouds over Sidra neemt je een dag mee in het leven van een meisje in een vluchtelingenkamp. En met Notes on Blindness stap je in het leven van een blind persoon. Ook geschiedenis kan aan bod komen. Met 'Anne Frank House VR' verken je het leven van Anne Frank. 

Unieke ervaringen

Tot slot kan een VR-bril je unieke ervaringen bieden die anders te duur of onmogelijk zijn. De mogelijkheden zijn eindeloos:

• 'The Body VR': wandel rond in het menselijk lichaam
• 'Neos: The Universe': verken het heelal
• 'Art Plunge': duik in bekende schilderijen 
• 'Epic Roller Coasters': altijd een succes!
• 'Discovr Egypt: King Tut's Tomb': wandel rond in de graftombe van Toetanchamon
• 'Rome Reborn': vlieg over het oude Rome
• Of reis met Google Expeditions naar de Mount Everest, Machu Picchu, de Taj Mahal en nog veel meer bijzondere plaatsen!

Technieken combineren

Naast al deze mogelijkheden valt virtual reality erg goed te combineren met andere (nieuwe) technieken. Daarom is het een aantrekkelijke tool voor maakplaatsen en workshops.

Met het programma CoSpaces ontwerp en programmeer je een wereld, spel of film, waarin je vervolgens kan rondlopen met behulp van een VR-bril. Het is een mooi voorbeeld van een app waarbij een VR-bril als middel wordt gebruikt (om de geprogrammeerde wereld te ervaren), in plaats van als doel. Bij BplusC in Leiden geven ze workshops CoSpaces, in samenwerking met het Virtual Reality Learning Lab. Deze samenwerking mondde op 15 juni 2019 uit in een heuse CoSpaces Competition: een wedstrijd wie het beste spel kon programmeren. Aan deze wedstrijd deden 38 jongeren tussen de zeven en zestien jaar mee! 

Bij BplusC in Leiden geven ze workshops CoSpaces, in samenwerking met het Virtual Reality Learning Lab. Aan een programmeer-wedstrijd deden 38 jongeren tussen de zeven en zestien jaar mee! 

Als je over de juiste apparatuur beschikt, kan je natuurlijk ook zelf content maken. Met behulp van een 360-graden camera is het mogelijk zelf virtual reality films te schieten. Maak bijvoorbeeld een rondleiding, neem een kringgesprek op, of laat kinderen gezamenlijk aan een 360-graden film werken.

Wat heb je nodig en hoe ga je te werk?

Een VR-bril

Voor een paar euro koop je al een kartonnen VR-bril, waar je je smartphone insteekt. Er zijn heel wat apps en filmpjes gratis te downloaden op je mobiel. Nadelen zijn dat je altijd een mobiel nodig hebt; dat de brillen niet altijd goed sluiten, of dat bezoekers zelf apps moeten downloaden of filmpjes opzoeken.

Wil je een workshop meer in gebaande paden leiden, dan koop je voor tussen de 150 en 500 euro een standalone bril, waarbij je geen externe apparaten nodig hebt. De interactie met behulp van een controller zorgt voor een veel intensere beleving, omdat je invloed kan uitoefenen op je omgeving. Ook kun je van tevoren apps installeren. Boven de 500 euro krijg je te maken met brillen die een externe computer nodig hebben om de software te laten draaien. Deze brillen hebben meestal wel meer bewegingsvrijheid, maar zijn dan ook aan de dure kant.

Ik maakte een (klein) overzicht van de verschillende VR-brillen en hun kenmerken. Gezien de kwaliteit versus prijs, mogelijkheden en toepassingen is naar mijn idee de Oculus GO erg geschikt om mee te beginnen.

Een geschikte ruimte

Ook heel belangrijk is een ruimte waarin iemand vrij kan bewegen, zonder dat hij of zij andere bezoekers tot last is. Mensen die een VR-bril dragen, bevinden zich in een andere wereld en willen zo nu en dan wel eens een kreet slaken, wild bewegen, of aan de wandel gaan.

Mensen die een VR-bril dragen bevinden zich in een andere wereld. En willen zo nu en dan wel eens een kreet slaken, wild bewegen, of aan de wandel gaan. 

Motion sickness

Hou daarom ook zeker rekening met 'simulation sickness' of 'motion sickness'. Daarbij kampen mensen met misselijkheid, hoofdpijn, of pijn aan de ogen. Dit komt doordat je brein voor de gek wordt gehouden en informatiestromen met elkaar botsen. Hierdoor kan je misselijk worden, net als bij wagenziekte. Belangrijk is om de bril op het juiste moment af te zetten, zodat je die niet gaat associëren met misselijkheid. Het is een kwestie van gewenning.

Leeftijd

Bij het organiseren en geven van workshops is het belangrijk stil te staan bij leeftijd. Veel programma’s voor VR-brillen worden ontwikkeld voor kinderen vanaf 12 jaar, terwijl in de praktijk ook veel jonge kinderen er mee aan de slag gaan. Duidelijke negatieve effecten zijn nog niet direct aan VR te koppelen, maar een toeziend oog zorgt ervoor dat kinderen de juiste content bekijken en geen last krijgen van 'motion sickness'.

Groepen

Iets wat ik zelf lastig vond, is hoe je omgaat met 'virtual reality' in groepen. Een bril kan namelijk maar door één persoon worden gebruikt. De activiteit en het voorwerk is hierbij allesbepalend. Zorg voor een goede rolverdeling, waarbij de één bijvoorbeeld een vraag formuleert en onderzoekt terwijl de ander alvast op ontdekking gaat in de virtuele wereld.

Bij het programmeren van een wereld in CoSpaces loopt de rolverdeling al wat soepeler. Mensen van verschillende niveaus zullen op verschillende momenten de bril willen uitproberen. Hierdoor ontstaat een cyclus van programmeren, de wereld bekijken, verbeteren, weer kijken, enzovoort.

Medewerker met enige kennis en ervaring

Zoals bij veel technieken en materialen heb je iemand nodig met een basale kennis van het onderwerp heeft: over de mogelijkheden, apps en toepassingen. Deze persoon moet de activiteit kunnen uitleggen en begeleiden en mensen op hun gemak stellen. Veel mensen zijn wat angstig om een VR-bril op te zetten; je sluit je namelijk compleet af van je omgeving. Een vertrouwde plek en ervaren medewerker zijn vereisten om met een gerust hart de techniek uit te proberen.

Een vertrouwde plek en ervaren medewerker zijn vereisten om met een gerust hart de techniek in de bibliotheek uit te proberen.

Hygiëne

Daarnaast hebben de huidige ontwikkelingen omtrent Covid-19 wat nieuwe inzichten opgeleverd. Zo kan ik me voorstellen dat het aanbieden van VR-brillen in de bibliotheek met het oog op hygiëne ingewikkelder wordt. De brillen worden door iedereen opgezet. Ik heb er zelf geen ervaring mee, maar er zijn opzetbare wegwerp gezichtsmaskers en desinfecterende sprays die het onderzoeken waard zijn.

Meer informatie

Volgens mij raak je het beste thuis in deze wereld door ermee aan de slag te gaan. Denk als organisatie wel goed na waarom je dat doet. Wat is je doel? Gaat het je om informeren, wil je mensen nieuwe dingen laten zien, of wil je mensen onderwijzen? Ik denk natuurlijk graag met je mee! Stuur me een mailtje of bel: 06 24 54 61 32.

Tot slot nog wat leestips:

• 'Virtual Reality in de Bibliotheek' - longread van mijn collega Ruud Brok voor de website Medium (2017). Lees ook het vervolg: 'Virtual Reality in de Bibliotheek deel 2' (2017).
• 'Virtual reality in het onderwijs', publicatie van Kennisnet (2016)
• 'Road to VR': Neus eens rond op de inspirerende website
• Oculus GO: blogs over VR
• YouTube: diverse virtual reality-filmpjes