Koffie met Kunst in Opmeer

De Bibliotheek van Opmeer, een kleine gemeente in West-Friesland, is gevestigd in een prachtige stolpboerderij met indrukwekkend rieten dak. Binnen huisvest de bibliotheek sinds kort, mede mogelijk gemaakt door een nalatenschap van een trouwe bezoeker, een huiskamer. Hier kan iedereen, maar met name ouderen, elkaar ontmoeten. En binnenkort gaat een nieuw 'seizoen’ van start van 'Koffie met Kunst', hét succesnummer van de Westfriese Bibliotheken. Een gesprek met Paula Orme en Brenda Krijt over programmeren voor ouderen en bibliotheekwerk in een ruraal gebied.

Nalatenschap

Een grote houten tafel, een paar flinke fauteuils, bloemen in het raamkozijn, schilderijen aan de wand en een boekenkast vol tijdschriften: de huiskamer van Bibliotheek Opmeer oogt én voelt als een échte, gezellige huiskamer. Compleet met schouw. Op de schoorsteenmantel prijkt een groot portret van een wat ondeugend kijkende oudere man. Het is meneer De Beurs, de man die – what's in a name – de huiskamer door zijn nalatenschap mogelijk maakte. Dat de bibliotheek was opgenomen in zijn testament was een grote verrassing vertelt Paula Orme, specialist Leven Lang Leren bij de Westfriese Bibliotheken. "Meneer De Beurs kwam hier iedere week en iedereen kende hem wel, maar het is bijzonder dat je, als iemand overlijdt, erachter komt dat je als organisatie zo'n impact hebt gehad in iemands leven dat je bent opgenomen in zijn testament."

Brenda Krijt, vestigingscoördinator en verantwoordelijk voor de herinrichting van de bibliotheek: "Een paar goede stoelen en een plek waar ouderen elkaar zouden kunnen ontmoeten om een praatje te maken, dat was de wens van meneer De Beurs voor de bibliotheek. We hebben deze huiskamer gecreëerd én aangrenzend een gloednieuw Digilab. Dat vonden wij heel belangrijk: zo verbinden we ouderen en jongeren vrij eenvoudig aan elkaar. En brengen we ouderen ook gemakkelijk en laagdrempelig in contact met nieuwe technologieën. De eerste “echte” bezoekers van de huiskamer waren de broer en schoonzus van Meneer De Bruin. Op leeftijd en ze hadden, naar eigen zeggen, “weinig op met die nieuwe zaken”'. Maar we hebben een beetje aangedrongen en ze kennis laten maken met een virtual reality-bril en dat vond zeker de broer van meneer De Beurs toch wel heel erg leuk! En het slaat aan: op de gezamenlijke opening van de huiskamer en het lab kwamen ruim vijfhonderd bezoekers af, dat is echt ongekend voor een kleine gemeente als Opmeer met nog geen twaalfduizend bewoners.’

Zijn in een plattelandsomgeving als West-Friesland eenzaamheid en ouderen extra belangrijke onderwerpen?

Paula: ‘Ja, ik denk het wel. Juist in kleine kernen speelt de bibliotheek voor ouderen een belangrijke rol. Maar het is lastig: want wanneer is iemand eigenlijk eenzaam? Iemand die veel alleen thuis is, kan dat prima vinden. Terwijl iemand die altijd er op uit gaat en een groot netwerk lijkt te hebben, zich juist heel eenzaam kan voelen, omdat het geen betekenisvolle contacten zijn. Die laatste groep bereik je met camouflageactiviteiten, zoals Koffie met Kunst. Maar dat moet je vervolgens verder zien te brengen. Je antenne moet dan ook steeds aanstaan bij zulke activiteiten. Pas na herhaalde persoonlijke aandacht zullen ze aangeven wat ze nodig hebben. Maar wie echt eenzaam is, zonder netwerk, bereik je niet zonder samenwerking met instanties die achter de voordeur komen, zoals welzijn en formulierenbrigades. Zo kun je het vertrouwen winnen van deze mensen. Die bereik je niet met camouflage aanbod, dan waren ze allang gekomen.’

Koffie met Kunst is een succesnummer. Kun je daar iets meer over vertellen?

‘We zijn zo'n twee jaar geleden met Koffie met Kunst begonnen in Hoogkarspel. De Blauwe Schuit, het centrum voor kunst, cultuur en creativiteit in West-Friesland had van de gemeente de opdracht gekregen om kunst dichter bij de mensen te brengen. Wij hadden al contact met ze en hebben gezegd: “Laten we daarin samen optrekken. Jullie hebben die opdracht, wij hebben de ruimte en de doelgroep." Toen is Koffie met Kunst ontstaan: wekelijkse bijeenkomsten waarin een kunsthistorica laagdrempelig praat over kunst in de breedste zin van het woord. Wekelijks komen er tussen de veertig en zeventig deelnemers op af. En dat op een maandagochtend! Maar de koffie is net zo belangrijk als de kunst, want in de koffiepauze komen mensen met elkaar in contact. De kunst geeft een aanleiding om een praatje aan te knopen. Ik doe in de pauze ook altijd een rondje, de gesprekken met de bezoekers geven mij weer een indicatie van hun behoeften. Wat ik nu vervolgens heel mooi zou vinden, is als we met bijvoorbeeld een kleinere groep senioren een verdiepingsslag kunnen gaan maken, bijvoorbeeld met een verdiepende cursus kunstgeschiedenis.’

Zijn er nog bepaalde zaken waar je extra op let bij de programmering voor deze doelgroep?

‘Wat we hebben gemerkt is dat het belangrijk is dat het laagdrempelig wordt gebracht en dat je een veilige omgeving creëert. Voor veel mensen is de drempel naar de bibliotheek nog onvoorstelbaar hoog, ze komen bijvoorbeeld uit een nabijgelegen dorp mee met een vriendin of vriend en maken voor het eerst kennis met wat de bibliotheek nog meer te bieden heeft. Daarom hebben we gekozen om Koffie met Kunst te programmeren buiten openingstijden: dan is de ruimte exclusief voor de doelgroep, kunnen ze in alle rust luisteren en worden ze niet afgeleid door andere bezoekers. Een vast gezicht is ook erg belangrijk. Dat ben ik, maar ook onze vrijwilliger gastvrouw en de vrijwilliger van de seniorenvereniging die iedere week de koffie klaarzet.’

Is de programmering in de zomer doorgegaan?

‘Nee, we hebben een zomerstop gehouden. Maar wat ik echt geweldig vond was dat we reacties van deelnemers kregen waaruit bleek dat ze het echt zouden missen. Ik vermoed dan ook vooral het sociale aspect. Toen heb ik het Westfries Museum, het museum van de Gouden Eeuw, benaderd en gevraagd of ik met een groep kon langskomen voor een rondleiding. Dat was een groot succes. We merken dat door Koffie met Kunst mensen ook sociaal geactiveerd worden en meer gebruik gaan maken van voorzieningen in de regio.’

Hoe zie jij de rol van bibliotheek binnen het aanbod voor ouderen en in de regio?

‘Onze deelname als bibliotheek aan het informeel zorgoverleg Opmeer is een mooi voorbeeld hoe we elkaar als partijen op het sociaal domein beter leren kennen en ontdekken hoe iedereen iets eigens toe kan voegen in aansluiting op elkaar. Wij denken dat we met onze programmering van onder andere de computercursussen Klik&Tik en DigiD, de huiskamer en Koffie met Kunst, een mooie rol kunnen spelen in het non-formele aanbod en de sociale activatie, maar mijn ideaalbeeld is echt een ketensamenwerking in het sociale domein. Die begint wat mij betreft bij de zorgvrijwilligers die letterlijk achter de deur komt, maar die wellicht ook eens kan zeggen: “Kom, we gaan eruit en bezoeken de bibliotheek of het buurthuis een keer.” Op die manier versterk je elkaar en help je mensen in kleine stappen steeds vérder, zodat ze zoveel mogelijk (weer) zelf kunnen.’

Wat zijn jullie toekomstplannen?

‘in het najaar beginnen we in Stede Broec met studiekringen, volgens de opzet van Studiekringen50plus. We werken daarin samen met welzijn. In Enkhuizen start gelijktijdig een groep, maar dan geïnitieerd door welzijn. Ze betrekken ons bij hun plannen omdat ze inmiddels ook de meerwaarde zien. We geloven dat deze vorm heel goed past bij onze doelgroep en regio. Maar garanties heb je nooit: wat werkt in de ene gemeente, kan in de andere gemeente helemaal niet aanslaan.’

Heb je vragen aan Paula of wil je verder praten? Neem contact met haar op via  porme@westfriesebibliotheken.nl.

Op de foto: Juliette Verhofstad, docente Kunstgeschiedenis en begeleidster/docent Kunst met Koffie