Personeel Rijksmuseum leest zich wijs over thema’s tentoonstellingen

De Lonkende Leestafel ♥ Sherida Zorg, manager diversiteit & inclusie Rijksmuseum en Barbera van Kooij uitgever Rijksmuseum. 'Een leesclub is heel geschikt om met elkaar in gesprek te gaan over een gevoelig onderwerp.'

De Lonkende Leestafel ziet bibliotheken leeslijstjes en boekpakketten op maat samenstellen voor bedrijven en organisaties die hun personeel door leesclubs willen verrijken met kennis en inzichten. Blij verrast zijn we dan ook met de Rijks Leesclub, want die doet precies… dat! We gaan in gesprek met de initiatiefnemers.

Sherida Zorg is sinds juni 2019 verantwoordelijk voor bewustzijn op het gebied van diversiteit en inclusie bij personeel, uitingen, tentoonstellingen en programmering van het Rijksmuseum. Barbera van Kooij (zus van bibliotheekdirecteur Renske van Kooij!) is sinds 2017 de uitgever van het Rijksmuseum, dat gemiddeld 12 publicaties per jaar uitgeeft, zoals boeken bij de tentoonstellingen. Naar aanleiding van Black Lives Matter kreeg Sherida het verzoek van medewerkers om iets te bedenken omdat zij een bijdrage wilden leveren aan het uitbannen van racisme. Sherida ging in gesprek met directielid Hendrikje Crebolder (directeur Development & Media) over het starten van een leesclub, waarbij 5 titels over het thema Slavernij, discriminatie en doorwerking kolonialisme zouden worden gelezen en besproken. Jaguarman – Raoul de Jong, Roofstaat - Ewald Vanvugt, Wij slaven van Suriname - Anton de Kom, Hallo witte mensen – Anousha Nzume en Mijn ontelbare identiteiten – Sinan Çankaya. Deze boeken zijn geselecteerd door de werkgroep. De toen op handen zijnde Slavernij tentoonstelling sloot perfect aan bij dit initiatief.

De Rijksmuseum Research Library is de kunsthistorische museumbibliotheek van het Rijksmuseum Amsterdam.

Een leesclub zorgt voor andere gesprekken

Sherida: 'Om met elkaar soms moeilijke gesprekken aan te gaan over een gevoelig onderwerp, kennis en inzichten te vergroten en ook elkaar op een andere manier te leren kennen, is een leesclub heel geschikt. Onze eerste editie was meteen een succes: in plaats van de verwachte 10 meldden 50 mensen zich aan via intranet, uit alle gelederen van het personeelsbestand, van beveiliger tot afdelingshoofd of directeur. Allemaal intrinsiek gemotiveerde lezers. Het budget werd verhoogd, de boeken werden aangeschaft via onze partner Atheneum Boekhandel en de Rijks Leesclub was geboren met maar liefst 5 leesgroepen.'

'Een leesclub is heel geschikt om met elkaar in gesprek te gaan over een gevoelig onderwerp.'

'In de voorbereiding van een grote tentoonstelling zoals die over het thema slavernij wordt zeker drie jaar van tevoren interdisciplinair op veel fronten samengewerkt, door alle afdelingen. Intensieve en soms heftige discussies komen daarbij zeker voor, bijvoorbeeld de niet onomstreden verandering van de benaming ‘slaven’ tot ‘tot slaaf gemaakten.’

Barbera: 'De drang om meer over zo’n belangrijk onderwerp te weten neemt dan toe, er komt van alles naar boven tijdens zo'n proces. Je wilt dat dan niet alleen met de buitenwereld, maar ook met elkaar delen. Niet alleen kennis, maar ook de manier waarop over onderwerpen gedacht wordt. Je denkt dat je veel weet, maar dat is niet zo. Mensen zwijgen, zijn bang om voor racist uitgemaakt te worden, of om iets verkeerds te zeggen. Hallo witte mensen heb ik drie keer gelezen om het werkelijk tot me door te laten dringen.’

Sherida: 'In een leesclub moet je zorgen voor een veilige sfeer waarin dingen uitgesproken kunnen worden, niemand moet bang zijn om iets verkeerds te zeggen. Het is een andere manier van met elkaar in gesprek gaan. Je kan je door de verschillende perspectieven in boeken inleven in andere personen, in een leven dat je zelf niet leidt. Je praat er vervolgens ook over met vrienden, collega’s, je thuisfront. Je gaat de gelezen boeken ook weer aan anderen cadeau geven. Schrijver Raoul de Jong is twee keer (digitaal) langs geweest om met de lezers van de Rijks Leesclub in gesprek te gaan over zijn boek. We hopen dat we Sinan ook nog kunnen strikken, die heeft het hart op de tong!’

'Zorg in een leesclub voor een veilig sfeer waarin je niet bang hoeft te zijn om iets verkeerds te zeggen.'

Onwetendheid is een keuze

Een van de lezers mailde Sherida na afloop met een paar openhartige ontboezemingen, die we graag integraal citeren:

“Ook het laatste boek (Mijn ontelbare identiteiten, kb) is echt een knaller en ik moet bekennen dat ik anders ben gaan denken over de onderwerpen waarover we hebben gelezen én, belangrijker, anders ben gaan handelen. Ik wil je heel erg graag bedanken voor je Rijks Leesclub-initiatief.

Ik spreek anders (of betrap mezelf op, verontschuldig me en corrigeer), ik corrigeer ook anderen waar ik dat vroeger niet durfde (het helpt natuurlijk nu ik het iets beter kan beargumenteren). Dit zou een kunstje kunnen zijn, maar ik merk dat ik er nu ook echt anders naar kijk. Ik herken het institutionele racisme om ons heen, het angstvallig terugbijten naar wat gepercipieerd wordt als een aanval op de Nederlandse (“witte” cultuur).

Geregeld blik ik met schaamte terug op gesprekken die ik in het (niet zo recente) verleden heb gevoerd. De dingen die ik heb gezegd, hoe ik ze heb gezegd… of niet heb gezegd, spelen zich vaak opnieuw af in mijn hoofd. Ook met jou, ook het tijdens het leesjaar van de Rijks Leesclub.

In mijn primaire verdediging, het was uit onwetendheid. Ik had echt het gevoel dat ik met een objectieve bril naar de wereld keek, maar helaas… én geen goed excuus, want onwetendheid is een keuze én het ontbrak me ook gewoon vaak aan lef wanneer ik mijn mond hield; of aan bescheidenheid wanneer ik dit niet deed. Ik hoop dat ik je toen, in rol als diversiteitsmanager, niet te veel frustraties heb bezorgd. En indien wel, mijn oprechte excuses.

Nu, een van de belangrijkste zaken die ik heb geleerd, is dat het niet om mij draait; dat niet alles vergelijkbaar is.

Ik wil je dus heel erg bedanken voor het geweldige initiatief en ik hoop dat dit ook bij anderen iets soortgelijks heeft teweeggebracht. Ik heb in ieder geval de boeken opnieuw uitgeleend en er ook nieuwe lezers voor warm gemaakt. Het is ook heel fijn om te zien dat de onderwerpen van dit jaar (het koloniaal verleden, (institutioneel) racisme...) veel meer aandacht krijgen in de maatschappij en actualiteit.”

Sherida: ‘Ik was enorm blij met deze reactie, omdat mijn thema Diversiteit & Inclusie vaak weerstand oproept. Veel tijd besteed ik dan ook aan het luisteren naar de ander en draagvlak krijgen voor dit thema. Deze reactie verwarmde mijn hart en geeft mij energie om door te gaan op de ingeslagen weg.'

Musea bekennen kleur

'Ook op ons intranet maken we het vanuit het idee ‘educate yourself’ vaak persoonlijk en van ‘binnenuit’ door mensen te laten vertellen over hun familiegeschiedenis of ze te laten reflecteren op een object,' zegt Sherida.

Sherida’s boekentip is Wij slaven van Suriname van Anton de Kom: ‘Omdat dat onze gezamenlijke geschiedenis betreft. Daar moet je kennis van hebben zodat je jezelf en de ander beter leert begrijpen en inziet hoe het kolonialisme tot op heden doorwerkt in het dagelijks leven.’

Op het nachtkastje van Barbera ligt op dit moment De tuinen van Buitenzorg van Jan Brokken. ‘Ik zit er nu middenin! Het is een prachtig verhaal dat ik lees om me meer verdiepen in de geschiedenis van de Indonesische revolutie ter voorbereiding op onze tentoonstelling van dit jaar. Brokken schildert het leven van zijn moeder tegen de achtergrond van de wereldgeschiedenis. De boeken die wij zelf maken bieden vaak een brede introductie op een onderwerp, we vertellen ook vaak het grotere verhaal gezien vanuit personen die het meemaakten, zo maak je de geschiedenis meer inleefbaar. De kennis van onze conservatoren delen we zo met een breed publiek, maar ook bijvoorbeeld via de Stories op onze website of via podcasts.’

'Ik lees nu De tuinen van Buitenzorg ter voorbereiding op onze tentoonstelling van dit jaar.'

Onder de titel Revolusi! bereidt het Rijksmuseum momenteel een tentoonstelling voor over de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd (1945-1949). ‘En we gaan door met de Rijks Leesclub, we zijn nu bezig met het lijstje voor deze editie vanaf januari, welke boeken mogen daar niet op ontbreken?’

De Lonkende Leestafel broedt op ultieme titels en droomt van een leesclubrevolutie.

Zelf een leesclub starten voor partners van jouw bibliotheek?

Neem dan contact op met Karen Bertrams. 

Over de Lonkende Leestafel

De Lonkende Leestafel is de community van ondernemende bibliotheekprofessionals. In deze interviewreeks gaan we in gesprek met avontuurlijke types. Ook een Lonkende Leestafel-interview? Maak een afspraak met Karen Bertrams.

Lees ook: Bibliotheek Rotterdam: 'We willen dat de bezoeker zich herkent in de collectie.'