‘Samen werken aan een koers richting het primair onderwijs zorgt voor eenheid binnen de bibliotheek’

In 2021 meldden Bibliotheek Oostland en Bibliotheek Aan de Vliet zich aan voor Probiblio’s project ‘Herijking structurele samenwerking met het primair onderwijs’. Hierin kijken bibliotheken op een nieuwe manier naar de waarde die zij kunnen creëren in de samenwerking met scholen en wat dit betekent voor gesprekken met de school. Samen met Ditha Verdel (Specialist Jeugd & Jongeren bij Bibliotheek Oostland) en Hilde Stigter (Programmaontwikkelaar Educatie bij de Bibliotheek Aan de Vliet) blikken we terug op dit project én delen zij hun bevindingen.

Wat was voor jullie bibliotheek de aanleiding om aan te melden voor dit project?

Hilde: ‘Bij Bibliotheek Aan de Vliet werken we al veel samen met scholen. Maar we merkten dat de manier van samenwerken en hoe we dat organiseerden wel verder ontwikkeld kon worden. De meeste scholen waren aan ons verbonden op basis van incidentele samenwerking, maar dan is de impact minder groot. We wilden die samenwerking structureler opbouwen en daarbij kijken welke gevolgen dat heeft voor onze organisatie. Zo kwam het herijkingstraject voor ons als geroepen.’

Foto: Hilde Stigter

Ditha: ‘Bij ons lag de situatie iets anders. De samenwerking met onze scholen in de gemeentes Pijnacker-Nootdorp en Lansingerland verschilt. In Pijnacker-Nootdorp werken we met contracten, waardoor je precies weet hoeveel uur een school afneemt. In gemeente Lansingerland werken we op basis van inschrijving. Vanwege de vele enthousiaste reacties op de inschrijving gingen we bijna ten onder aan ons eigen succes. Hier wilden we verandering in aanbrengen en meer controle krijgen. Maar vooral ook om meer kwaliteit te kunnen leveren en een structurelere samenwerking met scholen op te bouwen.’

Foto: Ditha Verdel 

Wie waren er vanuit jullie bibliotheek betrokken en hoe pakte dat uit?

Ditha: ‘Mijn manager deed mee en een leesconsulent die al langer in de branche werkt. Dat was een goede mix aan ervaring, waarmee we elkaar mooi in balans hielden. Als je dit traject aangaat, denk je snel aan de lange termijn. Maar je mag tussenliggende stappen niet vergeten en af en toe is een pas op de plaats nuttig en nodig om het proces goed te doordenken. Juist die diversiteit aan ervaring en achtergrond bracht mooie gesprekken op gang.’

Hilde: ‘Bij ons sloten mijn manager, de productontwikkelaar, een lees-mediaconsulent en ikzelf aan dat zorgde voor een leuke energie. Maar het was ook  nuttig, omdat er een verschil van overtuigingen speelde vanuit ons beleid. De lees-mediacollega’s zien sommige zaken anders dan het management. Daarom was het goed om op deze manier samen te werken en meerdere perspectieven in te brengen.’

Hoe kijk je terug op dit project?

Hilde: ‘Wat dit project succesvol maakte, waren de goede handvatten hoe je een dergelijke verandering aanpakt. Ontzettend fijn dat er nu een stappenplan ligt met alle actiepunten. Ook dwong het ons om helder te krijgen waar we echt naartoe willen. Je moet niet denken dat je ‘even’ aan wat knoppen draait als je dit traject instapt. Ook keken de twee Probiblio-adviseurs Dia Wesseling (adviseur onderwijs en kinderopvang) en Frederike Kuijpers-Moelker (organisatieadviseur) als buitenstaander naar de dynamiek in je team, waarbij ze de juiste vragen durfden te stellen. Zo werd alles scherp in kaart gebracht.

Je maakt een transitie door, omdat je teruggaat naar de fundamentele vraag ‘waarom willen we dit en wie nemen we hier vanuit onze organisatie in mee?’ Daarbij werkt het heel prettig dat iemand van buitenaf dit proces begeleidt en bewaakt.’

Ditha: ‘Ik vond het een leerzaam traject waarbij je uit je comfortzone gaat. Het meest interessant vond ik de ondersteuning bij het uitzetten van de lijnen. Dat op een speelse manier jouw stip aan de horizon geschetst wordt. Uiteindelijk krijg je daarmee een leidraad voor de overige gesprekken in handen. Dat zat knap in elkaar en ik denk dat je dat als team snel vergeet als je aan iets nieuws begint. Vaak ben je praktisch bezig en dit traject dwingt je om zowel strategisch als tactisch en operationeel te denken. Je wordt op een mooie manier meegenomen in een bijzonder proces dat echt gericht is op je eigen bibliotheek.’

De Theory of Change (ToC) was een hulpmiddel in dit traject. Hoe hebben jullie deze ToC ingezet?

Ditha: ‘Tot nu toe hebben wij de ToC nog niet ingezet, maar wij gaan deze gebruiken om de gemeente meer te bereiken. Onze gemeenten richten zich nu op output, dus wij moeten vooral cijfers opleveren. Hoeveel kinderen bereik je en hoeveel bijeenkomsten organiseer je? Maar je kunt je afvragen of je daarmee daadwerkelijk een structurele verandering in gang zet. Leesbevordering kun je moeilijk aan de hand van cijfers aantonen en daarom willen wij de focus verleggen naar het leveren van kwaliteit en naar het opleiden van de leerkracht. Hierdoor kun je beter aangeven wat je opbouwt met scholen en welk effect dat heeft.’

‘Juist door op deze manier samen te werken en de expertise van de leerkracht te vergroten, kunnen we scholen laten zien hoeveel meer ze kunnen bereiken met leesbevordering.’

Hilde: ‘Voor dit traject hebben wij de ToC nog niet zo specifiek meegenomen. Wel kijken we naar onze visie en welke verandering we willen bewerkstelligen. Zijn we er voor leerlingen of voor leerkrachten? We willen een omslag maken en ons aanbod richten op de leerkracht. Dat komt voort uit die verandertheorie. Dan kijk je hoe je de meeste impact maakt en dat doe je door de focus te leggen op de leerkracht. De verandertheorie werkt ook prettig als praatstuk richting scholen en gemeenten. Om te verduidelijken welke verandering we willen bewerkstelligen en het helpt ons om het aanbod en de samenwerking opnieuw in te richten.’

Waar sta je nu in het proces en waar wil je naartoe?

Hilde: ‘Onze visie presenteren we binnenkort aan het team. De koers is duidelijk en vervolgens pakken we de uitwerking op. We gaan nieuwe samenwerkingscontracten uitdenken, hoe samenwerking met scholen er concreet uitziet en natuurlijk de uitwerking van uren en financiën. Zodat voor schooljaar 2023/24 nieuwe scholen kunnen aansluiten op basis van deze nieuwe visie en nieuwe contracten.’

Ditha: ‘Onze samenwerkingscontracten zijn uitgedacht, waarbij we met een school toewerken naar een leerkracht ‘expert leesbevordering’. Je neemt de leerkracht mee in hoe je lessen geeft, je coacht ze en begeleidt in het ‘zelf doen’. Wij staan ook nog voor de uitwerking van dit plan en dit jaar benaderen we drie scholen waar we volgend jaar mee willen starten. Deze manier van samenwerken zorgt er ook voor dat we als team toch anders moeten gaan denken. Blijf je lessen geven, pak je een coachende rol of ga je de gesprekken met de directie voeren? Het vraagt om een andere kijk als je je op de leerkracht richt.’

Wat laat je straks zien op het gebied van maatschappelijke waarde als het gaat om de samenwerking met het basisonderwijs?

Hilde: ‘Ik hoop dat we dat straks aan De Bibliotheek op school-Monitor kunnen afmeten. Dat deze nieuwe aanpak aantoont dat we nog effectiever samenwerken met meer scholen. Wat ik ook zichtbaar zou willen maken is, dat we effectief bijdragen aan het ontwikkelen van leesvaardigheid bij basisschoolleerlingen door het ondersteunen van de leerkracht.’

Ditha: ‘Wij ondersteunen scholen, adviseren en helpen om lezers voor het leven te maken. Dus gericht op laaggeletterdheid en het verbeteren van leesonderwijs. Dat we vanuit de bibliotheek scholen meegeven hoe belangrijk leesbevordering is, juist ook voor de lange termijn. Want daar valt nog heel wat te halen.’

Waar kijk je naar uit als het gaat om de opbrengst van dit project?

Hilde: ‘Ik kijk er naar uit dat de kennis en expertise onder collega’s beter gedeeld wordt. Door dit traject betrek je collega’s op meerdere niveaus in de organisatie, waardoor je als bibliotheek groeit in je samenwerking met scholen. Ik gun het onze bibliotheek dat wanneer we op een andere manier samenwerken met scholen, de collega’s hun meerwaarde zien en ook uitdragen. Doordat je structureel samenwerkt, heb je impact en maak je het verschil bij de scholen. En dat de motivatie van onze leesconsulenten doorwerkt naar de leerkrachten, zodat iedere leerkracht over een goede basis beschikt!’

Ditha: ‘Ik kijk vooral uit naar de samenwerking met scholen. Ik zou het heel leuk vinden als leerkrachten aan de hand van onze lessen het zelf oppakken en het makkelijker vinden om inspirerende lessen te geven. Dat wil ik graag in gezamenlijkheid met scholen neerzetten. Het gaat ook bij scholen om een stukje bewustwording qua denken vanuit beleid, visie en directie. Dat uiteindelijk iedere leerkracht beschikt over een bepaalde basis als het gaat om leesbevordering.’

Wat komt er op een bibliotheek af als ze hiermee aan het werk gaan?  

Hilde: ‘Je leert hoe je met nieuwe processen omgaat om vervolgens gerichtere keuzes te maken. Realiseer je wel dat je een verandertraject ingaat, dus ook na vier sessies heb je tijd nodig om het goed in te bedden in de organisatie.’

Ditha: ‘Het ‘huiswerk’ bestaat uit vele gesprekken voeren en dat vraagt wat van je. Ook het overbrengen op collega’s vraagt denkwerk en tijd. Want je wilt dit op een goede, interactieve manier doen, zodat iedereen een actieve rol speelt en een bijdrage levert.’

Gezien jullie ervaring, wat kun je andere bibliotheken hierover meegeven?

Hilde: ‘Het biedt mogelijkheden om je goed te positioneren en daarmee krijg je een goed verhaal naar scholen, gemeenten en andere subsidiegevers. Wij willen dat onze teamleden trots zijn op wat ze doen en ook als ambassadeur fungeren richting de scholen. We doen dit omdat we willen bijdragen aan leesbevordering. Je kunt veel gerichter keuzes maken in wat je wel en niet doet en daar ook achter staan.

Dit proces brengt ons dat we nu een gedragen visie hebben, door het hele team en door het management. Je start met iets waar iedereen achterstaat, een koers die iedereen onderschrijft en dat werkt heel prettig.’

Ditha: ‘Vaak voer je een verandering kleinschalig door en nu pak je alles in een keer mee, dus beleid, visie en operatie. Dat voelt kwalitatief heel goed, omdat je iedereen op alle fronten betrekt. Dit traject dwingt je te bedenken waarom je dit wilt en waarom een school zou moeten kiezen voor de bibliotheek als samenwerkingspartner.

De weg hier naartoe is best lang en soms hobbelig, maar zorgt ook voor meer eenheid in ons team. De neuzen staan nu dezelfde kant op en iedereen vertelt hetzelfde verhaal wanneer het gaat om wat wij als bibliotheek komen brengen.’

Meer weten?

Neem contact op met Dia Wesseling of Frederike Kuijpers.

Lees de factsheet: Op weg naar structurele samenwerking met het primair onderwijs (pdf).

Wil je meer weten over het gebruik van de ToC? Neem dan contact op met Jolijn Faber.