Menukaart Nationaal Programma Onderwijs: aanknopingspunten voor bibliotheken

Met extra geld van het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) kunnen scholen hun leerlingen, studenten en docenten helpen om coronavertragingen aan te pakken. Op 10 mei lanceerde het ministerie van OCW een menukaart met 24 bewezen effectieve of aannemelijke interventies, waarvoor scholen subsidie kunnen aanvragen. Welke aanknopingspunten zijn er voor bibliotheken, in het bijzonder voor leesconsulenten en educatiespecialisten? Onze adviseur Educatie Caroline Heijer (Kernteam SPN) zet ze voor je op een rij.

Scholen brengen momenteel met de 'schoolscan' in kaart hoe hun leerlingen ervoor staan. Op basis daarvan maken schoolbesturen en lerarenteams een plan voor het komende schooljaar. In de brochure ‘Succesfactoren voor een effectief schoolprogramma’ staan punten waar de Bibliotheek op school (dBos) aan voldoet. Toch worden dBos en bibliotheken niet expliciet genoemd.

Welk exact bedrag een school via NPO kan ontvangen en hoe het onderwijs daarover verantwoording aflegt, is nog niet bekend. Het ministerie van OCW heeft toegezegd daar in juni duidelijkheid over te geven. Er is nu een indicatief bedrag bekend van € 700 per leerling.

Menukaart en praktijkkaarten

De menukaart en meer informatie vind je op een nieuwe website. De interventies van de menukaart zijn per doel geformuleerd, niet per leergebied. Zo worden taalvaardigheid en lezen niet gebruikt voor de indeling van de interventies, maar wel ‘meer onderwijs’ of ‘extra inzet van personeel’.

Formeel kunnen scholen alleen interventies kiezen uit de menukaart, maar de interventies in de menukaart geven ruimte en aanknopingspunten om vooraf de concrete uitvoering in je eigen context te bepalen. Het Nederlandse onderzoeksnetwerk EducationLab ontwikkelde namelijk verschillende toolkits met ‘een praktische handreiking voor kansrijke interventies’, zoals het 'betrekken van ouders’ en ‘extra lessen’. Ook maakte EducationLab praktijkkaarten, waarin de algemene aanbevelingen uit de toolkits worden omgezet naar praktische aanpakken voor scholen.

Aanknopingspunten voor bibliotheken bij de interventies in de menukaart

Er zijn in de menukaart aanknopingspunten voor bibliotheken, maar je moet ze zoeken. De bibliotheek zou kunnen aansluiten bij: A) Meer onderwijs (binnen of buiten reguliere schooltijden); B) Effectievere inzet van onderwijs en F) Faciliteiten en randvoorwaarden.

A) Meer onderwijs (binnen of buiten reguliere schooltijden) om groepen leerlingen kennis en vaardigheden bij te spijkeren

• Naschoolse programma’s bieden aanknopingspunten, bijvoorbeeld voor boekenkringen en leesclubs. Echter: vooral programma’s met een heldere opbouw, duidelijke raakvlakken met het reguliere lesprogramma en ervaren en goed opgeleid personeel dragen meer bij aan de leerprestaties dan andere interventies met extra lesuren.
• Als je met een zomerschool de schoolprestaties wilt verbeteren, moet deze een leercomponent hebben en duidelijk instructies (en dat staat haaks op leesplezier). Er wordt expliciet vermeld dat zomerscholen vaak een beperkt effect hebben. Zie ook praktijkkaart 'zomerschool' en ook de Toolkit Extra Lessen.
• Bij ‘uitbreiding onderwijs’ staat bij punt 4 genoemd: ‘Verrijkende activiteiten die niet direct op het leren gericht zijn, kunnen een positief effect hebben op de prestaties. Dit verband is echter niet duidelijk aangetoond en het effect van de verschillende interventies varieert aanzienlijk’. Vervolgens wordt verwezen naar Sportieve activiteiten of Cultuureducatie. Samenwerking met bibliotheken wordt niet expliciet genoemd.

B) Effectievere inzet van onderwijs om kennis en vaardigheden bij te spijkeren

• Een-op-een begeleiding kan een aanknopingspunt zijn, bijvoorbeeld in de vorm van leesgesprekjes. Maar daar zit ook een limiet aan in wat bibliotheken kunnen betekenen. Hetzelfde geldt voor instructie in kleine groepjes. Niet onmogelijk, maar de bibliotheek is ook niet direct voor de hand liggend voor scholen.

F) Faciliteiten en randvoorwaarden

• Bij ouderbetrokkenheid worden algemene interventies genoemd om ouders te stimuleren hun kinderen te helpen bij bijvoorbeeld lezen. En activiteiten en programma's gericht op het ontwikkelen van vaardigheden van ouders, zoals geletterdheid of IT-vaardigheden.
• Bij interventies gericht op randvoorwaarden staat een praktijkkaart 'professionalisering' (leerkrachten). Maar daar lijkt het bijvoorbeeld over klassenmanagement, tutoring en gedragsverandering te gaan en is de vorm coaching of een langere opleiding. Ook dit is niet onmogelijk, maar het is (nog) geen standaard onderdeel van de Bibliotheek op school.

Scholen lijken nu vooral in te zetten op E) Extra inzet van personeel en ondersteuning, maar er zijn ook geluiden voor F) Faciliteiten en randvoorwaarden - Inzet van digitale technologie (hardware, programma's en apps).

Aanknopingspunten bij praktijkkaarten.

De praktijkkaarten 'leesbegrip', 'lezen thuis' en 'lezen voor ouders' geven momenteel de meeste aanknopingspunten. In de praktijkkaart 'leesbegrip' staat een paragraaf over leesmotivatie. En bij ‘wat is hiervoor nodig’ staat vervolgens: “Een visie op taal- en leesonderwijs, waarbij ambities voor meerdere jaren worden” en: “Een rijke taalomgeving met een goede schoolbibliotheek met teksten en boeken voor leerlingen alsook goede teksten en boeken voor leraren om hun lessen te maken”. Wie voert het uit? “De interventie wordt uitgevoerd door de leraren, die met elkaar samenwerken en onderwijs aanbieden in een doorgaande lijn, gestoeld op een afgesproken en geborgde didactische standaard”.

De voor- en vroegschoolse interventies lijken ook kansrijk voor bibliotheken. Alleen lopen die via de gemeentes, en het grootste deel van het geld gaat toch naar de scholen/schoolbesturen zelf. Bij de pagina voor gemeentes over samenwerking buiten school’ worden bibliotheken niet genoemd als samenwerkingspartij, alleen de kinderopvang en de jeugdzorg.

Advies: ga het gesprek aan met scholen

Ga vooral in gesprek met de scholen en bekijk samen welke rol de bibliotheek en specifiek leesconsulenten en educatiespecialisten kunnen spelen bij het inhalen van de leerachterstanden van leerlingen, op het gebied van leesbegrip en bij leesmotivatie. De menukaart en de praktijkkaarten geven een aantal aanknopingspunten, maar met een gesprek kun je het belang van de samenwerking met de bibliotheek verder benadrukken. Eerder deelden we op Biebtobieb documenten die je bij een gesprek met de school kunt gebruiken.

Vragen?

De Kennisrotonde is een uniek loket voor de snelle beantwoording van vragen uit het onderwijs. Iedereen die te maken heeft met de onderwijspraktijk van het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, (voortgezet) speciaal onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs of een lerarenopleiding kan vragen stellen. De Kennisrotonde beantwoordt de vragen met wetenschappelijk gefundeerde inzichten over wat wel en niet werkt.

Voor vragen over het Nationaal Programma Onderwijs (NPO) en aanknopingspunten voor bibliotheken, neem je contact op met Dia Wesseling.

Lees ook: ‘Nationaal Programma Onderwijs biedt kansen voor bibliotheken’