Terugblik op 'De bibliotheek als netwerkpartner'

Op 11 november 2019 organiseerde Probiblio de tweede provinciale netwerkbijeenkomst voor iedereen die betrokken is bij openbaar bibliotheekwerk in Zuid-Holland. Centraal stond de vraag hoe gemeentes, bibliotheken en andere organisaties kunnen samenwerken aan hun maatschappelijke opdracht. Gaan we meer van curatie naar preventie in het maatschappelijk domein? Een terugblik op een inspirerende en energieke middag!

Wethouders, gemeenteambtenaren en zorg- en welzijnsprofessionals weten de bibliotheek meer en meer te vinden als daadkrachtige en onmisbare partner in lokale en regionale allianties. Bibliotheken willen ook maximaal bijdragen aan de samenleving, maar wat verwachten gemeenten en inwoners van bibliotheken? En hoe kunnen bibliotheken daaraan voldoen?

Probiblio organiseerde hierover een netwerkbijeenkomst in opdracht van de provincie Zuid-Holland en in afstemming met de klankbordgroep, waarin namens de BOZH Wouter van Heiningen en Renske van Kooij zitting namen. Het evenement vond plaats in het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs (KIVI) in Den Haag. Onder de energieke en onderhoudende leiding van presentator Joost Hoebink verdiepten de ruim negentig aanwezigen zich in de rol van de bibliotheek als een samenwerkingspartner, waar gemeenten bij een scala aan maatschappelijke opgaven een beroep op doen. 

Boven: Dagvoorzitter Joost Hoebink heet iedereen welkom. Foto: Pascal Striebel 

Wethouders, gemeenteambtenaren en zorgprofessionals weten de bibliotheek meer en meer te vinden als daadkrachtige en onmisbare partner in lokale en regionale allianties.

Spreker: Floor Vermeulen

De eerste spreker was de nieuwe Zuid-Hollandse gedeputeerde Floor Vermeulen. Hij vertelde dat hij ernaar uitkijkt om nog meer uit de bibliotheken te halen dan nu al het geval is. Daarbij legde hij vooral het verband met het relatief hoge aantal van zevenhonderdduizend laaggeletterden in zijn provincie, en het hoge percentage van 40% Zuid-Hollanders dat onvoldoende mediawijs is. De provincie ziet hier een belangrijke maatschappelijk opgave en roept partijen op de handen ineen te slaan en er lokaal gezamelijk aan te werken.   

Boven: Zuid-Hollandse gedeputeerde Floor Vermeulen. Foto: Pascal Striebel 

Spreker: Geke van Velzen

Geke van Velzen, directeur-bestuurder van Stichting Lezen & Schrijven, stelde in haar bijdrage vast dat laaggeletterdheid de laatste jaren met mooi resultaat is bestreden. Er zijn zo’n honderdduizend mensen bereikt, waarvan 70% aangeeft nu beter af te zijn. De komende vijf jaar groeit de aanpak van laaggeletterdheid en de verantwoordelijkheid van de gemeenten. Alle gemeenten moeten een integrale, effectieve aanpak van laaggeletterdheid realiseren en de resultaten kwantitatief en kwalitatief monitoren. Van Velzen roept de bibliotheken op door te gaan met hun goede werk en daarbij de samenwerking met de gemeenten te versterken.

Boven: Geke van Velzen, directeur-bestuurder van Stichting Lezen & Schrijven. Foto: Pascal Striebel 

"Laaggeletterdheid kun je niet alleen met onderwijs aanpakken. Er moet een link zijn naar het sociaal domein; een infrastructuur. Dit is de basis van ons actieprogramma Tel mee met Taal." - Geke van Velzen, Stichting Lezen en Schrijven

Spreker: Wim van der Meeren

De volgende spreker was Wim van der Meeren, tot voor kort de bestuursvoorzitter van zorgverzekeraar CZ Groep. Aan de hand van enkele schrijnende voorbeelden toonde hij aan dat we in Nederland te vaak dure, ineffectieve oplossingen bedenken voor mensen met problemen. We willen alle burgers zelfredzaam maken, maar dat noemt hij een tragisch misverstand: veel mensen moeten gewoonweg ontzorgd worden. Meestal liggen schulden aan de basis van de problemen. Hierdoor zijn mensen soms ook in slechte woonomstandigheden terechtgekomen. En zolang iemand schulden heeft, staat hij niet open voor het verbeteren van zijn gezondheid of het ontwikkelen van zijn basisvaardigheden. Begin bij de basis en de preventieve invloedssfeer: van daaruit kun je bouwen.

Boven: Wim van der Meeren, tot voor kort de bestuursvoorzitter van zorgverzekeraar CZ Groep. Foto: Pascal Striebel 

We willen burgers zelfredzaam maken, maar veel mensen moeten volgens Wim van der Meeren gewoonweg ontzorgd worden. Want zolang iemand schulden heeft, staat hij niet open voor het verbeteren van zijn gezondheid, of het ontwikkelen van zijn basisvaardigheden.

Deelsessies: Van curatie naar preventie in het maatschappelijk domein

De sessies waren erop gericht om door te praten over de rol van de bibliotheek als netwerkpartner in het gezamenlijk werken aan de maatschappelijke, lokale uitdagingen. Alle sessies hadden als thema 'Van curatie naar preventie in maatschappelijk domein', met een bijzondere invalshoek voor sessies 2, 3 en 4. De sessies werden geleid door moderatoren via/van Dagvoorzitter.nl.  

Deelsessie 1, Van curatie naar preventie in het maatschappelijk domein

Door moderatoren Daniëlle Kortleve en Lilian van Zandbrink

Met ruim vijftien professionals gingen we in gesprek over de bijdrage aan maatschappelijk welzijn in samenwerking met de bibliotheken. Bibliotheken kunnen in samenwerking met de gemeente en andere partners een rol spelen in maatschappelijk welzijn op het gebied van communicatie met de overheid, sociaal isolement, schuldenproblematiek en laaggeletterdheid. Een netwerk waarin ieder verantwoordelijk is voor het hele netwerk, maar vanuit zijn eigen rol bijdraagt, draagt bij aan preventie in het sociaal domein. Het voorkomt dat situaties verergeren, en zorgvragen en -kosten stijgen. Als regiehouder of facilitator werd vooral gekeken naar de gemeente. De bibliotheek werd omschreven als 'maatschappelijke VVV' of als 'wegwijzer' voor de samenleving.

Boven: Moderator Lilian van Zandbrink. Foto: Pascal Striebel 

'Bibliotheken spelen in samenwerking met de gemeente en andere partners een rol in het verbeteren van maatschappelijk welzijn, op het gebied van communicatie met de overheid en het tegengaan van sociaal isolement, schuldenproblematiek en laaggeletterdheid.' - Daniëlle Kortleve en Lilian van Zandbrink

Hoewel het moeilijk is 'de doelgroep' te vinden en te bereiken, blijken de eenvoudigste oplossingen toch vaak het meest doeltreffend. Het organiseren van een avondje over 'vroeger en nu' maakt niet alleen de tongen van oud en jong los, maar verbindt hen ook. Wandelen met nieuwkomers biedt een laagdrempelige vorm voor het verbeteren van de Nederlandse taal en integratie. De bibliotheek op de marktochtend openstellen voor een kop koffie, zorgt voor veel gesprekken tussen voorbijgangers. Of wat te denken van een zorg- en welzijnsplein met tientallen partijen, gesitueerd in de bibliotheek.

Dan mag je als bibliotheken de bescheidenheid best een beetje laten varen, en de waarde tonen die je toevoegt. Laat zien dat je primaire taak weliswaar het verschaffen van toegang tot informatie en cultuur is, maar óók dat je van daaruit zorgt voor maatschappelijk rendement.

Boven: Moderator Danielle Kortleve. Foto: Pascal Striebel 

Deelsessie 2, Van curatie naar preventie in het maatschappelijk domein met invalshoek financiën/budgetten 

Door moderatoren Sjors Brouwer en Marvin van der Krogt

Is er voldoende budget om de bibliotheek als instrument in te zetten? Dat was het thema van onze deelsessie. De gemêleerde groep van bibliotheekfunctionarissen, beleidsmakers, gemeenteambtenaren en wethouders voerde een zeer geanimeerde discussie. Mooie voorbeelden volgden elkaar in rap tempo op: de bibliotheek in Pijnacker-Nootdorp die een brede rol oppakt met betrekking tot de aanpak laaggeletterdheid; de bibliotheek in Nisserwaard die alle vrijwilligers in de gemeente een gratis lidmaatschap aanbiedt, en de brede samenwerkingsverbanden in Dordrecht en Zoetermeer. 

Boven: Deelsessie 2 met moderatoren Sjors Brouwer (tweede van links) en Marvin van der Krogt (midden). Foto: Pascal Striebel 

"De gemêleerde groep van bibliotheekfunctionarissen, beleidsmakers, gemeente ambtenaren en wethouders voerde een zeer geanimeerde discussie. Mooie voorbeelden volgden elkaar in rap tempo op, met als rode draad: zet de inhoud voorop. Benodigde financiën volgen dan als vanzelfsprekend." - Sjors Brouwer en Marvin van der Krogt

Rode draad die in alle voorbeelden naar voren kwam: zet de inhoud voorop. Begin met bepalen wat je in de gemeente wilt bereiken en welke rol de bibliotheek daarin kan spelen. Benodigde financiën volgen dan als vanzelfsprekend. Ook vanuit de niet-standaard financieringsstromen. De bibliotheek heeft als grote pluspunten de toegankelijkheid en neutraliteit, wat het een fijne en prettige ontmoetingsplek maakt voor iedereen. Eindconclusie was dan ook dat de bibliotheek een prachtige bijdrage kan leveren (en in een aantal gevallen al doet) op het gebied van de maatschappelijke thema's.

Deelsessie 3, Van curatie naar preventie in het maatschappelijk domein met invalshoek imago

Door moderator Miranda van Hensbergen, Triodos Bank

Stelling: 'De bibliotheek is te bescheiden in haar betekenis en waarde bij preventie'

Deelnemers delen met elkaar wat onze vroegste herinnering aan de bibliotheek is. Veel schetsen een beeld met strenge bibliothecaressen, stil moeten zijn, krakende vloeren en heel veel boeken. Wat is er sindsdien dan veel veranderd! Sommige deelnemers vinden dat er nog lang niet genoeg gedaan is, en dat een bescheiden opstelling de bibliotheek wel past. Anderen bevestigen dat er inderdaad nog veel te doen is, maar dat de bibliotheek trots mag zijn op de beweging die ze al gemaakt heeft: van een wat stoffig imago, naar hip en soms zelfs trendsettend. De bibliotheek heeft zich aangepast aan de huidige tijd. 

Boven: Miranda van Hensbergen. Foto: Pascal Striebel 

"Mij viel vooral de grote betrokkenheid van de deelnemers op: hun passie voor het werk en de bereidheid om met elkaar in gesprek te gaan. Dit stemt mij zeer hoopvol over de toekomst van de bibliotheek en haar rol in het voorkomen van problemen in het sociale domein." - Miranda van Hensbergen

Belangrijker dan het imago is misschien wel de vraag of de identiteit van de bibliotheek wel duidelijk is. “Waartoe zijn wij hier op aard?” Weet de samenleving eigenlijk wel wat we allemaal doen? Sommigen voelen alsof ze iedere dag opnieuw moeten laten zien wat hun maatschappelijke waarde is. Bibliotheken zouden regionaal best meer kunnen samenwerken in het naar buiten brengen van hun waarde. Lastig hierbij is de grote onderlinge verscheidenheid en het verschil in ontwikkelingssnelheid.  

We bespreken verder nog dat preventie moeilijk meetbaar is; dat de bibliotheek soms als ‘duizendingendoekje’ gebruikt lijkt te worden, en hoe we gezamenlijk de drempel om een bibliotheek binnen te gaan kunnen verlagen. Belangrijk is vooral het contact en de dialoog tussen de netwerkpartners. Dan bouw je met elkaar aan het imago. 

Persoonlijk viel mij vooral de grote betrokkenheid van de deelnemers op; hun passie voor het werk en de bereidheid om met elkaar in gesprek te gaan. Dit stemt mij zeer hoopvol over de toekomst van de bibliotheek en haar rol in het voorkomen van problemen in het sociale domein.

Deelsessie 4, Van curatie naar preventie in het maatschappelijk domein met invalshoek: samenwerking

Door moderator Aniek Ivens

Wanneer heb jij voor het laatst beroepsmatig samengewerkt? Met die vraag maakten de deelnemers aan de deelsessie met elkaar kennis. Er kwamen al meteen mooie, diverse voorbeelden ter sprake; van het inzetten van je netwerk om iemand met een praktische vraag verder te helpen, tot overleg tussen bibliotheken en neurowetenschappers over gedragsverandering.

In de sessie zijn letterlijk stappen gezet richting nieuwe inzichten. We erkenden dat het prachtig is dat de bibliotheek zo’n centrale positie inneemt in de maatschappij. Maar dit zorgt er ook voor dat er (té?)veel mogelijkheden zijn voor de bibliotheek om samenwerkingsverbanden aan te gaan. Het kan een valkuil zijn om ‘duizend bloemen te willen laten bloeien’.

Boven: Aniek Ivens. Foto: Pascal Striebel 

"De sessie was een goed moment om ervaringen uit te wisselen. Zo hadden sommigen al ervaring met het opzetten van een samenwerking die door anderen nog volop werd ontwikkeld." - Aniek Ivens

De sessie was een goed moment om ervaringen uit te wisselen. Zo hadden sommigen al ervaring met het opzetten van een samenwerking die door anderen nog volop werd ontwikkeld. Een mooie kans voor het uitwisselen van do’s en dont’s. Tip van de dag? Verbind ambtenaren met verschillende, relevante portefeuilles met elkaar om samenwerkingsverbanden zowel inhoudelijk als financieel mogelijk te maken.

Boven: Deelnemers tijdens de deelsessie van Aniek Ivens. Foto: Pascal Striebel 

Deelsessie 5: Van curatie naar preventie in het maatschappelijk domein

Door moderatoren Lucas Keijning en Susan Dullink

In sneltreinvaart analyseerden we wat de grote uitdagingen zijn van bibliotheken in het sociale domein. Veel zaken kwamen voorbij: de onoverzichtelijke hoeveelheid initiatieven en partijen die zich inzetten tegen laaggeletterdheid; het moeizaam bereiken van NT1-ers; de zorg om analfabeten en de vaak ingewikkelde communicatie van de gemeente en bibliotheek.

Daarna gingen we in twee groepjes dieper in op twee vraagstukken. De eerste groep richtte zich op de vraag hoe je isolatie bij laaggeletterden kunt voorkomen. Een belangrijke leerpunt was dat de gemeente de rol van de bibliotheek veel breder mag zien. Bovendien moet er niet alleen gekeken worden naar wat een wettelijke taak is. Bibliotheken kunnen heel effectief zijn bij het tegengaan van onder andere eenzaamheid en het bevorderen van (financiële) gezondheid. Dat moet de gemeente veel meer herkennen en erkennen.

Boven: moderatoren Lucas Keijning en Susan Dullink. Foto: Pascal Striebel 

"Bibliotheken zijn zoveel méér dan de optelsom van wettelijke taken. Bezuinig je bijvoorbeeld op bestrijding van laaggeletterdheid, dan onthoud je mensen om goed hun stem te kunnen bepalen en te laten horen. Dat raakt het hart van onze democratie." Theo Kemperman, Bibliotheek Rotterdam

De tweede groep richtte zich op de vraag hoe je de groep NT1-ers kunt bereiken. Schaamte zorgt ervoor dat NT1-ers minder snel aan de bel trekken, en de bereidheid om hulp aan te nemen is sterk afhankelijk van timing. Gaat het relatief goed, of zijn mensen juist te ver in de problemen? Dan hebben ze geen behoefte aan ondersteuning op het gebied van lezen, schrijven en rekenen. Om de NT1-ers beter te bereiken, moet er een meer intensieve samenwerking zijn tussen diverse partijen naast gemeente en bibliotheek. Zoals woningbouwcorporaties, werkgevers, het UWV en sportclubs. Het is daarbij essentieel om laaggeletterdheid uit de taboesfeer te halen zodat er meer openheid ontstaat.

Een mooi voorbeeld waarover wij hadden verteld was onthouden door een van onze deelnemers: "tijdens een hittegolf in Chicago redde de bibliotheek levens. Dat kunnen we dus ook, daar mogen we best trots op zijn!"

Boven: dagvoorzitter Joost Hoebink met alle bevlogen moderatoren. Bedankt! Foto: Pascal Striebel 

Afsluiting: bibliotheken, pak je maatschappelijke rol!

Bij de plenaire afsluiting van het programma riep men bibliotheken op hun rol in het sociaal domein te pakken en hun groeiende functie als 'maatschappelijke VVV' met meer trots uit te dragen. Maar dat zonder een 'duizendingendoekje' te worden, die allerlei diensten aanbiedt waarvoor de overheid geen andere plek meer heeft. Om met directeur van Probiblio Anne Rube te spreken: "We moeten meer doelgericht samenwerken. Het is belangrijk de maatschappelijke waarde te verzilveren".  

Boven: deelnemers tijdens de netwerkbijeenkomst en de afsluitende borrel. Foto: Pascal Striebel 

"We moeten meer doelgericht samenwerken. Het is belangrijk de maatschappelijke waarde te verzilveren." Anne Rube, directeur-bestuurder Probiblio

Geef je mening!

We maken van deze netwerkbijeenkomst graag een jaarlijkse traditie. De BOZH heeft al een voorzet voor een onderwerp in 2020 gedaan en bespreekt dat binnenkort met de betrokken partijen.

Was jij aanwezig tijdens deze editie? En wil je ons helpen om de volgende bijeenkomst nog beter te maken? Deel je ervaringen via onze online evaluatie.

Alvast bedankt!

Mentimeter

Tijdens de bijeenkomst maakte Joost Hoebink gebruik van de Mentimeter, als interactieve methode om de reacties in de zaal te peilen. Bekijk de Mentimeter (PDF)

Foto's

• Bekijk de foto’s van fotograaf Pascal Striebel (Wachtwoord: pn11) of download alle foto's.