Op vrijdagochtend 8 oktober 2021 vond de 3e provinciale netwerkbijeenkomst plaats, voor bibliotheekdirecteuren en hun samenwerkingspartners in Zuid-Holland. Het thema: de bibliotheek in een multifunctionele organisatie of accommodatie (mfo/mfa). In Madurodam ging presentator Joost Hoebink hierover met 8 tafelgasten (waarvan één online) in gesprek. De bijeenkomst werd live uitgezonden via platform Hopin, waar ook naar hartenlust door de deelnemers kon worden meegedacht én -gediscussieerd via de chat. 

‘De bibliotheek verdient een plek in het hart van de stad’, opende Joost Hoebink de bijeenkomst. Maar hoe staat het er nu voor, na anderhalf jaar coronamaatregelen?

Aan tafel schoven aan Frederik Zevenbergen (gedeputeerde Zuid-Holland), Frans Bergfeld (directeur-bestuurder Probiblio), Hester van Beek (directeur-bestuurder Bibliotheek Rijn en Venen), Gert-Jan Schotanus (wethouder Alphen aan den Rijn) en (live vanuit Groningen) architect Aat Vos. 

De gasten waren het erover eens dat de behoefte aan een fysieke ontmoetingsplek onverminderd is. Dit bleek onder andere voorafgaand aan de sluitingen van bibliotheken tijdens de lockdowns: lange rijen mensen voor de deur, die nog snel materialen kwamen lenen. En zodra de bibliotheken weer opengingen: rijen voor werk- en studieplekken. Ondertussen zijn de bibliotheken heel creatief geweest met online programmering, telefonische ondersteuning en bibliotheek aan huis.

Gedeputeerde Frederik Zevenbergen vatte het belang van de openbare bibliotheek voor de (lokale) gemeenschap mooi samen: de bibliotheek als 'sportschool van de geest'.

Architect Aat Vos deed onderzoek naar ‘third places’ in regionale gebieden in Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Dat zijn plekken naast woning en werkplek waar je komt om te ontspannen, zoals een park, een café of natuurlijk een bibliotheek. In zijn mini-documentaire vertellen bewoners over het belang van deze plekken. Deze vervullen basale behoeften in lokale gemeenschappen: ontmoeting, betekenisgeving, ontwikkeling, aandacht en sociale verbanden.

Volgens Aat heeft een kleinschalige ‘single’ bibliotheek geen rol meer in het landelijk gebied. Er is behoefte aan multifunctionele accommodaties, waarin verschillende partners samenwerken. Van de online deelnemers was 93% het eens met de stelling 'De bibliotheek kan prima functioneren als onderdeel van een andere instelling'.

Lees ook de blog van onze Adviseur Digitale geletterdheid Erik Reuvers: 'Third place: de bibliotheek als plek naast werk/school en thuis'

Naar aanleiding van de mini-documentaire van Aat Vos over 'third places' gingen de tafelgasten het gesprek aan. Bekijk hier de opname (vanaf 16:00 min).

Directeur-bestuurder Bibliotheek Rijn en Venen Hester van Beek vertelde dat haar bibliotheek niets meer alleen doet. Samenwerking is een voorwaarde voor elke activiteit, en bibliotheken zijn ook heel erg goed in samenwerken. Samen met partners kijkt zij naar opgaven die zich aandienen. Soms heeft de bibliotheek dan een grote rol, soms ook niet. Wethouder Gert-Jan Schotanus vulde aan: de bibliotheek kan heel goed de lead hebben in een mfa.

Bibliotheken die niet samenwerken met andere partijen bestaan niet. Die samenwerking kan plaatsvinden in een mfo/mfa, maar dit is niet noodzakelijk. Binnen een mfa is het doel vooral slimme kruisbestuiving, zo stelden wethouder Schotanus, gedeputeerde Frederik Zevenbergen en directeur-bestuurder van Probiblio Frans Bergfeld. 

Architect Aat Vos benadrukte dat een ‘combinatievoorziening’ alleen werkt als die wordt vormgegeven vanuit het perspectief van de gebruikers/burgers. Hij ziet hierbij een grote rol weggelegd voor een brede bibliotheek als deelnemer of motor van openbare gemeenschapsvoorzieningen. De bibliotheken bewegen hiermee van motor van persoonlijke ontwikkeling, naar motor van gemeenschapsontwikkeling. Een mfa fungeert als ‘third place’ of huiskamer en draagt bij aan het sociale weefsel, juist ook omdat veel andere voorzieningen zijn verdwenen.

Ook Frederik Zevenbergen benadrukte het belang van het centraal stellen van de behoeften van gebruikers. Hij ziet hierbij raakvlakken met voorzieningen voor de jeugd, erfgoed en lokaal ondernemerschap.

Aat Vos sloot af met een verwijzing naar een recente studie van de Amerikaanse socioloog Eric Klinenberg: 'Palaces for the People: How Social Infrastructure Can Help Fight Inequality, Polarization, and the Decline of Civic Life'.

In een korte video geeft stedenbouwkundige Andries Geerse (We Love The City) zijn visie op de rol van bibliotheken bij gebiedsontwikkeling.

Geerse geeft bibliotheken een dringend advies: zorg ervoor dat je in een vroeg stadium betrokken wordt bij gebiedsontwikkeling. Anders betaal je de hoofdprijs, of kom je terecht op een B-locatie. Claim op tijd een goede plek en positie. Praat niet alleen met de wethouder voor Cultuur, maar ook met de wethouder van Ruimtelijke Ordening.
 
 
 

Naast gedeputeerde Frederik Zevenbergen en directeur-bestuurder van Bibliotheek Rijn en Venen Hester van Beek, namen aan tafel plaats stedenbouwkundige Andries Geerse en directeur Bibliotheek Bollenstreek Hans Portengen. Zij gingen het gesprek aan naar aanleiding van de video van Andries Geerse. Bekijk de opname hiernaast, of klik hier (vanaf 7:20 min).

Bibliotheek Bollenstreek werkt voor 4 gemeenten en heeft 8 vestigingen. Eigenlijk allemaal wel op een goede plek, behalve in Noordwijk. Daar heeft de bibliotheek een mooie vestiging, maar op een B-locatie. Directeur Hans Portengen omschreef dat als een plek waar geen winkels zijn. De kern volgens hem: zorg ervoor dat je bent waar het publiek is.

Andries Geerse stelde dat de bibliotheek ook meer naar leegstaande panden zou kunnen kijken en creatiever zou kunnen zijn in het zoeken naar andere combinaties, bijvoorbeeld met supermarktketen Lidl. Gedeputeerde Frederik Zevenbergen benadrukte dat als het om leegstand in het centrum gaat, bibliotheken gemeenten dan voor moeten houden dat het om een publiekstrekker van jewelste gaat.

Directeur-bestuurder van Bibliotheek Katwijk Jan Klerk vroeg via de chat: zitten we te wachten op verzamelgebouwen, of het gaat het juist om gezamenlijk programmeren? Volgens Hans Portengen moet je bij elke samenwerking goed kijken naar het doel. Partners behouden elk een duidelijke identiteit en streven door samenwerking naar het realiseren van de eigen functie. Directeur-bestuurder van Bibliotheek Rijn en Venen Hester van Beek vulde aan dat juist door samenwerken je soms meerwaarde creëert: 1+1=3.

Samenwerken kost ook veel tijd, stelt Hans Portengen. Je moet scherp kijken met wie je samenwerkt. In bijvoorbeeld Warmond werkt de bibliotheek in de mfa samen met de kinderopvang en het onderwijs, maar niet met andere partijen.

Met CulturA & Zo beschikt Bibliotheek Oostland over een prachtige vestiging in Nootdorp, waar alle functies elkaar versterken. Directeur-bestuurder Petra Togni leidt je in deze video rond door het gebouw en langs alle functies. Net als de nieuwe centrale bibliotheek in Alphen aan den Rijn is CulturA & Zo genomineerd voor de verkiezing van de Beste bibliotheek van Nederland.

Aan tafel nam plaats Petra Togni, directeur-bestuurder CulturA & Zo. Ze verklapte dat de multifunctionele accomodatie ooit ‘per ongeluk’ is begonnen, maar vervolgens heel goed is gegaan. En ze gaf aan dat het veel vergt van medewerkers: mensen van de horeca moeten iets over de bibliotheek weten en omgekeerd. Opvallend is dat het publiek CulturA & Zo gericht bezoekt: of voor de bibliotheek, of voor de horeca, of voor het theater. Bekijk hier de opname (vanaf 4:00 min).

Voorzieningen zoals de centrale bibliotheek in Alphen aan den Rijn en Nootdorp kosten geld. Directeur-bestuurder van Probiblio Frans Bergfeld zei daarover: kijk niet alleen naar de (huisvestings)kosten, maar vooral naar wat een bibliotheek of voorzieningencombinatie oplevert in termen van maatschappelijke en economische meerwaarde. Ook op terreinen als de arbeidsmarkt (minder werkloosheid) en sociale veiligheid (minder criminaliteit).

Ter afsluiting deden gedeputeerde Frederik Zevenbergen en Frans Bergfeld een oproep aan bibliotheken. Frederik: wees bereid om tijd in samenwerking te steken, wees brutaal genoeg om een goede plek te bemachtigen en werk ook samen met marktpartijen. Frans: laat je niet ontmoedigen door de eventuele stroperigheid, of als een samenwerking een keer mislukt.

En dan de laatste stelling: ‘Zonder gedeelde locatie heeft de bibliotheek geen toekomst’. Van de online deelnemers was 71% het daarmee eens. Op een succesvolle samenwerking!

Tot slot: de Gemeenteraadsverkiezingen 2022 komen eraan. Nú is het moment om lokale volksvertegenwoordigers en bestuurders te overtuigen van de onmisbare waarde van de bibliotheek voor hun gemeente. Er is nu een video die laat zien wat de rol is van bibliotheken in de gemeente en welke verantwoordelijkheid gemeentes hebben om te zorgen voor een robuuste bibliotheek. 

Uit de SOOB en BOZH kwam het verzoek aan Probiblio om een video te maken die deze waarde duidelijk laat zien: door de enthousiaste bezoekers, gedreven medewerkers én betrokken bestuurders en experts aan het woord te laten. De video is tot stand gekomen in samenwerking met KopGroep bibliotheken, Bibliotheek Schiedam en Bibliotheek aan de Vliet. 

Deel de video - vrij te gebruiken - met de gemeente- en samenwerkingspartners. En plaats een link op de kanalen van de bibliotheek, om ook het publiek eraan te herinneren wat de bibliotheek (nog meer) voor hen kan betekenen.