Rotterdam kent tegenwoordig een groot aantal ondergrondse vuilcontainers, ideaal. Is je vuilniszak vol, dan loop je naar buiten en gooi je hem erin. Vroeger was dat anders: rottende zakken lagen soms dagen op je balkon te stinken. Dit is vooruitgang.

Ik was laatst in een randgemeente van Rotterdam en wilde daar op straat iets in een vuilnisbak gooien. Tot mijn verbijstering zat deze op slot! Iemand probeerde mij uit te leggen dat het vuilnisverzamelsysteem werkte met een pasje. Iedereen betaalt dan een afgemeten bedrag voor de eigen vuilnis. Los van de uitgebreide administratie en de fraudemogelijkheden is het meest verbazingwekkende aan dit systeem dat een hoger doel – zoveel mogelijk vuilnis in bakken krijgen – wordt geblokkeerd door een lager doel, een eerlijk belastingsysteem op vuilnis.

Later besefte ik dat dit niet ongewoon is in de wereld van de dienstverlenende industrie. De bibliotheeksector kent het verschijnsel ook. Een hoger doel zoals het bestrijden van laaggeletterdheid kan verzuipen in lagere doelen als een gedegen administratie, een juiste verantwoording of het werven van nieuwe leden.

Hoger doel en lager doel

Een uitgesproken voorbeeld kwam ik tegen bij een bijeenkomst met Wikimedians. De Bibliotheek was uitgenodigd voor een werksessie Wikipedia. Ik denk dat deze website en de bibliotheken enorm veel aan elkaar kunnen hebben. Wikipedia wil zoveel mogelijk kennis en informatie online delen, de bibliotheken bezitten enorme hoeveelheden van beide.

Zo werkt het niet. Wikipedia heeft terecht een verbod op het beheren van eigen informatie. De communicatieafdeling van Shell mag niet de pagina van Shell beheren. En de voorzitter van de voetbalbond mag niets wijzigen op de Wikipedia-pagina van de KNVB. Dit is om subjectiviteit en zelfpromotie uit te sluiten.

Dit ging tijdens de werksessie echter zo ver dat ik op mijn vingers werd getikt toen ik het aantal vestigingen van Bibliotheek Rotterdam wilde aanpassen aan de werkelijkheid. En een kenner van het werk van Erasmus – werkzaam bij de Bibliotheek – mocht niet het item Erasmus verbeteren. Het hogere doel: zoveel mogelijk kennis verspreiden, wordt tegengewerkt door een lager doel…

Vertrouwen moet er zijn

Interessant is dat deze lagere doelen vaak te maken hebben met de pikante combinatie ethiek en controle. De kosten voor de vuilnisverwerking willen we eerlijk verdelen, Wikipedia wil eenzijdige, subjectieve informatie uitbannen.

In de zorgsector zijn mensen vaak wel een kwart van hun tijd kwijt aan administratie. Is zoveel wantrouwen nodig? Leidt dit tot een eerlijke financiering? Of tot betere zorg? Soortgelijke vragen kunnen bibliotheken zichzelf stellen. Er wordt meer en meer de nadruk gelegd op verantwoording van het werk dat wij doen. Dat is goed. Maar overheden moeten ook vertrouwen hebben in de bibliotheeksector.

Dit vertrouwen kunnen bibliotheken winnen door een goed verhaal te houden over het nut van bibliotheken. Dit moet je uiteraard met cijfers omlijsten. Meer cijfers geven echter niet meer zekerheid. In de zorgsector kan men hierover meepraten. Ik denk zelfs dat hoe meer er ter verantwoording om cijfers wordt gevraagd hoe groter het wantrouwen is en hoe onzekerder de positie van de Bibliotheek als onmisbaar instituut in de samenleving is.