Het unheimliche gevoel een plek geven door licht activistisch te programmeren

Mijnstreek oost state of mind

Eugene is een ‘Heerlensche jong’, geboren en getogen in Heerlen, gepokt en gemazeld in en door de stad. Luca komt uit Beek, woont in Maastricht en neemt zo de rest van Zuid-Limburg mee in de programmering van SCHUNCK. Het spanningsveld tussen deze steden is humus voor de playground die Heerlen als underdog met haar bibliotheek, museum en dans- en muziekschool kan zijn. Denk Parkstad Heerlen (van het zwart van de mijnen naar het groen van de parken) versus Mijnstreek Oost state of mind en je hebt meteen uitersten te pakken die uitdagen tot creatieve programmering voor het grotere geheel, een werkgebied van 250.000 mensen.

Democratie als paraplu

We bevragen het programmeursduo op de rol van de bibliotheek in activisme en vinden in het gesprek talloze aanknopingspunten. Ondanks het verschil in duur van hun loopbanen bij SCHUNCK – Eugene, voormalig bedrijfsarchivaris voor de mijnpensioenen, bijna 20 en Luca, communicatie- en mediawetenschappen, 4 jaar – komen ze elkaar bijna altijd tegen op hetzelfde punt: het onderhoud dat democratie nodig heeft.

Eugene: “Dat is onze paraplu. Wij willen het unheimliche, het onbestemde gevoel dat veel mensen nu hebben, een plek geven door enigszins activistisch te programmeren. Wij stellen altijd kritische vragen, bijvoorbeeld over AI, en spelen dan met vormen voor programmering. Goeie, leuke, grappige dingen maar juist ook schurend en serieus. Debatten, Tegenlicht Meet Ups met panel, exposities met randprogrammering, bijvoorbeeld over het demonstratierecht i.s.m. Amnesty International.”

Luca: “De (VVD) burgemeester Roel Wever, die democratie in zijn portefeuille heeft, ging in gesprek met o.a. Extinction Rebellion. Eerst aarzelend, maar hij deed goed mee, durfde uit zijn comfortzone te gaan en raakte zelfs activistisch bevlogen. De opkomst voor verkiezingen is hier laag, in deze van oudsher SP-gemeente met inmiddels een derde PVV-stemmers. Speeddaten met raadsleden ‘uit het pluche’ is een van de manieren om gesprekken te stimuleren.”

Eugene: “Bibliotheek Utrecht zien we als inspiratiebron, die doen fantastische dingen. Wij zijn maar met twee, zij hebben een team van wel tien programmeurs. Samenwerking op dit front is belangrijk.”

Niets doen is geen optie

Eugene: “Je mag boos zijn als bieb, als je ziet dat de democratie in gevaar is. Het is een illusie te denken dat je neutraal bent. Denk aan ‘Anger is an Energy’ uit Rise van Public Image Ltd, of aan HyperNormalisation, de documentaire van Adam Curtis over het besef dat systemen niet werken. Mensen voelen die zwaarte. We willen niet opgefokt en boos zijn om alles wat gebeurt, maar we willen er wél iets mee. Mensen worden steeds activistischer en wij, als bibliotheek, proberen die gevoelens een plek te geven en met elkaar in gesprek te gaan.”

Luca: “De bewustwording aanwakkeren dat je zelf kan acteren, de kracht laten ervaren van verbinding met de ander, dat is wat we willen bereiken in het samenspel tussen collectie en programmering. Bij onze expo over demonstratierecht zie je dat de soms negatieve connotatie van activisme kan kantelen. Mensen realiseren zich dat vrouwenkiesrecht en pensioenen ook bevochten zijn. Bewustwording over het nut van barricades, en dat je zelf onderdeel van verandering kan zijn. Zoals nu de sit-ins op stations. We organiseerden ook een workshop voor kinderen over protestkunst maken, als manier om kenbaar te maken dat je ergens mee zit of ergens voor wil vechten – een leukere speeltuin bijvoorbeeld. Niets doen is geen optie!”

Perspectieven, spiegels en een positieve vibe

Eugene: “Er moet lucht in programmering zitten om ook de moeilijke en zware onderwerpen te brengen. Er is hier veel ruimte om dingen uit te proberen en ideeën zijn er genoeg, maar het blijft ook een centen- en urenkwestie. Dat betekent potjes benutten en creatieve combinaties maken met partners en het museum. Het museum geeft kaders, is redelijk activistisch en maakt door publieksprogrammering de weg vrij voor mooie onderwerpen. Zoals het Warhol Café, een serie laagdrempelige activiteiten rond kunstenaar Andy Warhol bij de expositie over hem, samen met de community van Queer Parkstad. Driver’s Seat is de jongerengroep waarin jonge cultuurmakers tot 23 jaar exposities en programma’s samenstellen.

De voorbeelden van samenwerking zijn talrijk en raken vaak aan elkaar. Luca: “We werken hand in hand met de collectie, die is heel belangrijk. De collectioneur fluistert ons dingen in. Je moet anderen laten cureren, oppassen voor tunnelvisie en vertrouwen geven. Samen met Black Lives Matter Parkstad en andere partners exposeren, programmeren en collectioneren we tijdens PRETU Stories verhalen over de Afro-diaspora. En in augustus is hier het jaarlijkse The Notorious IBE, een internationaal breakdance-event. Samen met Kool Cult programmeren we dan tijdens de finale panelgesprekken met mensen uit verschillende generaties over de vraag wat het vandaag de dag betekent om Indisch of Moluks te zijn. Wat dragen ze met zich mee in hun kunst, hun stijl en taal, en hoe geven ze daar zelf vorm aan?”

Eugene: “En daar houdt het niet op. Stichting (Gelijk)waardig Herstel, die zich inzet voor de gedupeerden van de toeslagenaffaire, heeft een plek in de bibliotheek. Zij bieden een luisterend oor aan gedupeerden, wij faciliteren dat. Dat sijpelt ook door naar de reguliere programmering. Zo nodigden we politica Renske Leijten uit, en spraken we over racistische algoritmes, gegenereerd door AI, die in deze affaire een rol speelden. Dat sloten we aan op een programma rond de AI-parade die langs bibliotheken trok.”
Eugene: “En soms moet je niet te vroeg aan te veel mensen laten weten wat je gaat doen… Gewoon doen, en kijken wat er gebeurt. Het levert dan in ieder geval weer een gesprek op. Dat is uiteindelijk wat we willen. Programmeren op het scherpst van de snede.”