‘Van Gogh Verbindt’; de impact van verbinding met nieuwe publieksgroepen

‘Groei is geweldig, maar impact is beter’. Directeur Emilie Gordenker herschreef in 2019 de missie van het Van Gogh Museum in Amsterdam waarbij je met alles wat je doet kijkt naar wat je kan verbeteren en veranderen om verbindingen met nieuwe, en vooral lokale publieksgroepen aan te gaan. Het Van Gogh Museum, in haar rol als museum en als kennisinstituut, beheert met ruim 200 schilderijen, bijna 500 tekeningen, en bijna alle briefwisselingen de grootste verzameling werken van Vincent van Gogh ter wereld.

Tijd voor een gesprek over de verbinding met lokale initiatieven, veranderingen in de stad en de waarde van kennis met Gundy van Dijk, hoofd Educatie en Interpretatie en Ilias Zian, Programmamanager Jong Volwassenen. Na Ilias’ inzet als programmamaker bij de OBA voor impactvolle programmering ligt zijn focus nu op de verbinding van het verhaal van Vincent van Gogh met een zo breed mogelijk publiek, om zo een invulling te creëren waarbij iedereen zich herkent in het verhaal van Vincent van Gogh.

In 2022 verscheen de publicatie ‘Zie jezelf in van Gogh’, dat ging over 4,5 jaar impactonderzoek naar het project dat speciaal daartoe werd ingericht: Van Gogh Verbindt.

Ilias: “De doelgroep van het project zijn jongeren tussen (18-30 jaar) met een bi-culturele achtergrond. Het vereist een integrale aanpak en is een strategische keuze om deze doelgroep te bereiken. Jongeren zijn de toekomst en het investeren in jongeren betaalt zich later dubbel en dwars uit. Het is van belang om partners te vinden en deze duurzaam aan je te binden. Co- creatie vereist gelijkwaardigheid, vertrouwen en een lange adem om het gewenste effect te bereiken. Ook is de weg bij co-creatie van net zo’n grote waarde als het eindresultaat.”

Empowerment van vrouwen met ‘Ik ben Jo’

Het Van Gogh Museum heeft als strategische doelstelling ‘open en naar buiten gericht’ gedefinieerd. Door met, voor en door de doelgroepen te werken zorgt het museum voor een grotere diversiteit in alle facetten. Ilias: “Deze zomer is de tentoonstelling ‘Ik ben Jo’ te zien, over de kracht van Vincent’s schoonzus Jo van Gogh-Bonger die ervoor zorgde dat na de dood van haar man Theo, broer van Vincent, het werk van Van Gogh bekend en bewaard bleef. Zij ging op pad, was erg ondernemend en zorgde uiteindelijk dat er een tentoonstelling kwam bij het Stedelijk Museum! Daarop geïnspireerd onderzochten in een empowerment traject meer dan 100 vrouwen uit verschillende stadsdelen van Amsterdam hun talenten en creativiteit, waarbij nadrukkelijk het proces het belangrijkst is.”

‘Ik voel me verbonden met Jo’, zeggen deze vrouwen eigenlijk allemaal tijdens en na het project. De resultaten worden gepresenteerd in een indrukwekkende installatie door Cypher Studio ter gelegenheid van Amsterdam 750 Jaar, aansluitend op de tentoonstelling ‘Kiezen voor Vincent’ die deze zomer in het museum te zien is. Hierna zal de installatie ook te zien zijn in verschillende vestigingen van de OBA.

Een andere samenwerkingspartner is Stichting De Vrolijkheid die al 25 jaar creatieve activiteiten in asielzoekerscentra verzorgt. Kinderen uit Amsterdamse AZC’s werkten in workshops aan een tentoonstelling van persoonlijke interpretaties bij het werk van Van Gogh: Kunst Kijken met Vincent.

Publiek trekken en boeien

Gundy: “Het team Educatie en Interpretatie is het team dat de vertaalslag tussen de inhoud en de bezoeker maakt. Een waardevol museumbezoek creëren voor de hele familie of voor jong volwassenen vraagt vindingrijkheid in manieren waarop je organiseert.” Ilias: “Het bereiken en binden van jongvolwassenen gebeurt al 20 jaar met ‘Vincent op vrijdag’ – ‘jouw museumavond uit’,  in co-creatie met lokale partners en hun achterban. De avonden worden altijd gelinkt aan een tentoonstelling en een thema, vormgegeven als een avondje uit met een vast stramien: muziek, workshops, aandacht voor mentaal welzijn, een tentoonstelling, waarna het weekend kan beginnen.”

Het museum hanteert de ‘inclusieve schrijfwijzer’ in alle communicatie. Er zijn meertalige audiotours, binnenkort ook in het Turks en Arabisch, rondleidingen in gebarentaal en bijvoorbeeld ook een prikkelarme openstelling.

Relevantie is weten wat er speelt

Gundy: “Naast de kunsthistorische kennis maakt de afdeling educatie ook de vertaalslag naar maatschappelijk relevante thema’s. Mentaal Welzijn is zo’n thema dat goed aansluit bij de mentale gesteldheid van Vincent van Gogh, zoals blijkt uit zijn brieven. Het programma ‘Open up met Vincent’ laat bijvoorbeeld scholieren kennis maken met labels ‘gek ’of ‘uniek’ die hem gegeven werden, waarmee het museum niet alleen een bijdrage wil leveren aan het gesprek over mentaal welzijn maar ook handvatten geeft om er zelf mee aan de slag te gaan. Ook mensen die niks met de kunst van Vincent hebben, worden geraakt door zijn levensverhaal. Iedereen is een beetje Vincent, is het motto.”

Zaadjes planten buiten de muren

Gundy: “Met het programma ‘Van Gogh gaat naar school’ gaan de museumdocenten van het Van Gogh Museum lesgeven op scholen in focuswijken. Hiermee zaaien wij plantjes bij de leerlingen.”

Ilias en Gundy: “Een voorbeeld voor ons is het Amsterdam Museum. De aansprekende manier van werken en jezelf durft te bevragen spreekt ons aan. Net als zij werken we ook veel buiten de muren van het museum. ‘Open Up’ was de meerjarige samenwerking van het Van Gogh Museum met Museum van de Geest in Haarlem (noot: nu niet meer open) over mentale gezondheid en kunst; dat kunst een positieve invloed op het welbevinden van de mens heeft is wetenschappelijk bewezen. We organiseren ook een docenten dag tijdens ‘Blue Monday’ met inspiratie over het thema.”

Beeldbrekers

Ilias: “We zijn mega trots op de tentoonstelling Paint Your Path, Van Gogh X John Madu, een jonge Nigeriaanse kunstenaar. Het is een primeur dat we een levende hedendaagse Nigeriaanse kunstenaar tentoonstellen. Tot stand gekomen samen met onze 10 Beeldbrekers, dit zijn jong volwassenen die bij het museum werken. Zij geven het museum gevraagd en ongevraagd van advies voorzien. De Beeldbrekers werkten met de conservatoren en educatoren aan de tentoonstelling. Jaarlijks organiseert het museum een tentoonstelling of interventie met de beeldbrekers, zo geeft het museum ruimte voor hun verbeeldingskracht en visie. Beeldbrekers zijn voor 10 maanden aan het museum verbonden. Zij brengen het museum een frisse blik en het museum geeft de beeldbrekers een kans. Als je als Beeldbreker hebt gewerkt kan dit helpen als opstapje. Voormalig Beeldbreker Achmed Emin Batman opent bijvoorbeeld zijn eigen tentoonstelling op 10 juli in het Van Eesteren Museum, ‘Tussen Toumpouce en Baklava’, twee Beeldbrekers hebben een baan gevonden bij een collega museum. Jaarlijks organiseert het museum een gezellige reünie, hier ontstaan vriendschappen en ze zijn ambassadeurs voor het leven.”

De Lonkende Leestafel is onder de indruk van de aanzwellende meerstemmigheid die via het werk van Van Gogh bereikt wordt, ‘wat in liefde gedaan wordt, wordt goed gedaan’, zei Vincent.

Verder praten met Ilias Zian of Gundy van Dijk kan altijd!

De Lonkende Leestafel is de community van ondernemende bibliotheekprofessionals. In deze interviewreeks gaan we in gesprek met avontuurlijke types.