Wie is Probiblio's team Digitaal Burgerschap?

Joyce, jou horen we ‘digitaal burgerschap’ wel eens omschrijven als ‘je kindje’. Logisch, want jij stond aan de wieg van het programma in 2022! Welke ontwikkeling heb jij sinds die tijd gezien bij bibliotheken? 

“Ha, ja zo voelde dat soms wel! Om in de beeldspraak van ‘kindje’ te blijven; je moet elkaar leren kennen, elkaar ontdekken, wie ben jij precies, wat kun je, waar wil je naar toe groeien, wat is er mogelijk, waar houd ik op en begin jij, wat zijn je dromen en ambities? Allemaal vragen die bij zo’n eerste begin/kennismaking door je hoofd gaan, wat je ervaart en vervolgens samen doorleefd.  

Wat ik vooral mooi vind om te zien is de ontwikkeling van ‘Wat is digitaal burgerschap, hoezo is het een onderwerp van de bieb?’, naar ‘We voelen de urgentie en zien de noodzaak voor het onderwerp en bieden als bibliotheek een opstapje naar het burger zijn in een digitaliserende samenleving die verder gaat dan de digitale basisvaardigheden. We kunnen ook steeds beter duiden dat digitaal burgerschap uit een valt in allerlei verschillende thematieken: cyberweerbaarheid, digitale nalatenschappen, AI, democratie, kritische informatievaardigheden, experimenteren en noem maar op! En we zien steeds meer het belang om dit te koppelen aan bestaande programmering, dat van wat we al goed doen.  

Ik zeg, laten we zo doorgaan en onszelf blijven uitdagen en enthousiasmeren over alle mogelijkheden die nieuwe technologieën en digitalisering ons bieden inclusief de risico’s die daarbij komen kijken zodat we geïnformeerd keuzes kunnen maken.”

Sanne, jij brengt een hoop ervaring met je mee als trainer. Hoe zet je deze kwaliteiten in binnen dit team en wat zie je dat er vooral nodig is vanuit jouw perspectief voor het onderwerp digitaal burgerschap?

“Als trainer sta je vaak als ‘buitenstaander’ voor groepen. Je luistert goed, bent nieuwsgierig, stelt de juiste vragen en zorgt ervoor dat de groep weer een stap verder kan. Die houding en vaardigheden helpen ook in de bibliotheek om het gesprek over digitaal burgerschap te voeren. Of dat nu tijdens een startdag van de financieringsregeling is, als we een verandertheorie aan het maken zijn of tijdens een evenement of workshop. Ik hoop dat dat ook goed overkomt! Vanuit mijn trainersrol denk ik dat het belangrijk is dat bibliotheekmedewerkers van zichzelf en van elkaar weten waar ze goed in zijn en wat er nog te leren valt. Want als bibliotheekmedewerker ben ook jíj een burger in onze digitaliserende samenleving. Dus… al die dingen die belangrijk zijn voor jullie bezoekers om te leren… zit jij daar zelf al een beetje in?” 

Aniek, vanuit jouw werk voor de bibliotheek breng jij ervaring vanuit de Maakplaats mee. Welke kansen zie jij voor digitaal burgerschap in de Maakplaats?

“Ik ben in 2016 gestart in een maakplaats binnen de bibliotheek en heb sindsdien veel ontwikkelingen gezien, van praktische uitvoering tot beleid. Door de jaren heen heb ik maakplaatsen zien opbloeien, veranderen en helaas soms ook weer verdwijnen, maar vooral heb ik gezien hoe ze steeds steviger hun plek vinden. Ze worden steeds minder een losstaand project en steeds meer een plek waar iedereen kan ontdekken, experimenteren en zich ontwikkelen. 

Wat ik daar zo mooi aan vind, is dat de maakplaats inmiddels veel meer is dan een ruimte met tools. Het is een plek waar mensen jong en oud kunnen ontdekken, experimenteren en samenwerken. En juist die omgeving sluit perfect aan bij digitaal burgerschap. Het gaat niet alleen om digitale vaardigheden, maar om het ontwikkelen van een nieuwsgierige, kritische en actieve houding: hoe werkt technologie, wat betekent het voor mij en mijn omgeving, welke keuzes kan ik bewust maken? Vanuit die maker-mindset kun je alle kanten op: cyberweerbaarheid, AI-begrip, informatievaardigheden, democratie, digitale nalatenschap, citizen science… In een goed ingebedde maakplaats wordt digitaal burgerschap iets vanzelfsprekends, iets dat meegroeit met de behoefte van de bezoekers en met de samenleving. Het is een plek die zorgt voor verdieping. 

Als bibliotheken dit blijven omarmen en verweven met wat er al goed gaat, dan is de maakplaats een krachtige plek waar mensen kunnen leren, mee kunnen doen en hun plek kunnen vinden in een steeds digitalere wereld.” 

Noor, jouw expertise zit op programmeren in de bibliotheek. Welke tip heb jij voor bibliotheken om mooie programmering voor digitaal burgerschap op te zetten?

“Mijn belangrijkste tip zou zijn: maak een duidelijke keuze in wat je doet. Pak het denkmodel burgerschap erbij, en nodig ons uit om je te helpen met kiezen, als dat beter werkt. Beperk jezelf tot één of twee onderdelen van burgerschap, en zet die keuze voor bijvoorbeeld een jaar vast. Ga programmering ontwikkelen die binnen dat domein past (laat je inspireren door onze voorbeelden!) en doe dat bij voorkeur van/door/voor de bewoners van je werkgebied. Hoe je dat doet? Daar kan ik je bij helpen!” 

Marjolein, jij bent onze nieuwste aanwinst voor het team! Je komt vers uit bibliotheek Zuid-Kennemerland waar je je ook bezighield met digitaal burgerschap. Waaraan merkte je in de bibliotheek dat dit zo’n belangrijk thema is?

“Ik ben super blij dat ik jullie team mag versterken! Ik heb 3,5 jaar voor Bibliotheek Zuid-Kennemerland gewerkt en wij merkten dat er steeds meer behoefte ontstond aan verdieping van het basisaanbod. Bezoekers van onze Digitaal Sterk! centra stelden bijvoorbeeld steeds meer vragen over AI. We zagen ook dat veel bezoekers AI een spannend onderwerp vinden: ze zijn er soms bang voor en weten niet precies wat het is of hoe het werkt. 

Daarom kwamen de programmamakers op het idee om de bestaande Klik-&-Tikreeks uit te breiden met een extra les over AI. In deze aanvullende les leren deelnemers meer over onder andere ChatGPT, de werking van algoritmes en het herkennen van nepnieuws. Ook krijgen zij praktische handvatten om hier kritisch mee om te gaan. 

De AI-les blijkt erg in trek en wordt inmiddels ook als losse workshop aangeboden. Een mooi voorbeeld van hoe Digitaal Burgerschap een verdieping vormt op het basisaanbod.” 

Erik, jij kijkt graag vooruit en bent van de visie. Waar denk je dat het heen gaat met digitaal burgerschap in de komende 5 à 10 jaar?

“Ik verwacht dat het belang van breed burgerschap de komende jaren alleen maar zal groeien, en dat digitaal burgerschap daarbij een steeds centralere plaats inneemt. Onze wereld digitaliseert in hoog tempo, en de manier waarop wij ons daartoe verhouden wordt belangrijker dan ooit. Bibliotheken zijn als plaatsen voor persoonlijke ontwikkeling bij uitstek geschikt om hierin een grote maatschappelijke rol te spelen. 

We gaan een verschuiving zien: niet langer draait het om het kunnen gebruiken van techniek, maar om het bewust, actief en kritisch deelnemen aan de (digitale) samenleving. Thema’s als privacy, manipulatie, desinformatie, algoritmisch onrecht en ongelijkheid in toegang en vaardigheden zullen niet verdwijnen—integendeel, ze worden urgenter. Daarom is het cruciaal dat er instituten zijn die deze vraagstukken agenderen en aanpakken, en daarmee bijdragen aan kansengelijkheid. Ik verwacht een groeiende noodzaak aan regulering, transparantie, data-rechten en brede maatschappelijke educatie. Digitaal burgerschap gaat daarbij niet alleen over vaardigheden, maar ook over ethiek en verantwoordelijkheid. 

Als ik vooruitkijk, zie ik dat digitaal burgerschap over vijf tot tien jaar geen niche-thema meer is, maar gemeengoed: een vanzelfsprekend onderdeel van hoe we samenleven. Ik verwacht dat veel meer mensen: 

• Zich bewust zijn van hun rol als digitale burger: kritisch denken, verantwoordelijkheid nemen en deelnemen aan online debat en besluitvorming. 
• Digitale tools gebruiken om actief bij te dragen aan maatschappij, cultuur en democratie, niet alleen als consument maar ook als mede-maker. 
• Vaardig en weerbaar zijn: begrijpen wanneer technologie helpt of schaadt, weten wat hun rechten zijn en bewuste keuzes kunnen maken rond privacy, data en online participatie. 

Kortom, ik zie genoeg urgentie en politieke wil om digitaal burgerschap echt op te pakken en te verankeren in de rol die bibliotheken reeds hebben.”