Zeven tips voor het aangaan van ongemak in programmering

1. Onderzoek ongemak

Ongemak gaan we graag uit de weg. Soms is dat een gemiste kans. Waarom is iets ongemakkelijk en voor wie? Als ongemak met een maatschappelijke of culturele botsing te maken heeft kan het juist waardevol zijn om dit ongemak aan te gaan. Zeker als dit niet eenzijdig voor een groep of perspectief interessant is. Zie ongemak niet als bedreiging, maar als kans om je blik te verruimen en solidariteit te tonen.

2. Maak ruimte voor meerstemmigheid

Geef actief ruimte aan stemmen die minder vaak gehoord worden. Wees je bewust van de (machts) positie die je hebt als medewerker van een instituut en duidelijk bij het aangaan van eventuele samenwerkingen om het gesprek meerstemmig te maken. Dit hoeft zeker niet te betekenen dat je alles toelaat. Bij precaire onderwerpen kan het helpen om met jouw organisatie eerst intern het gesprek aan te gaan om eventuele grenzen van het gesprek te verkennen.

3. Formuleer samen prikkelende vragen zonder pasklaar antwoord

Zodra je een ongemakkelijk onderwerp te pakken hebt kun je dat (liefst met een divers team) verder uitpluizen. Zorg ervoor dat je niet over het ongemak heen stapt, maar het juist aangaat en vooral de mogelijkheid opent tot een constructief gesprek. Stel daarbij ook vragen die schuren of irriteren, zonder dat er een eenduidig juist antwoord is. Check: geloof je wel dat je als makers aankunt wat je bij deelnemers oproept?

4. Richt je op dialoog, niet op zenden

Betrek deelnemers actief, in plaats van slechts informatie te zenden. Dialoog is iets wezenlijk anders dan een demonstratie, een lezing of een debat waarin mensen tegenover elkaar staan en meer gericht zijn op winnen dan naar elkaar luisteren. Wie echt in dialoog gaat leert eigen oordelen en doelen tijdelijk op te schorten en maakt bewust ruimte voor nieuwe invalshoeken en inzichten. Door oefening kun je je tot een betere gesprekspartner ontwikkelen. Dit kan weer leiden tot meer onderling begrip en soms zelfs tot oplossingen voor alle betrokkenen.

5. Normaliseer en benoem ongemak

Roddelen doe je niet achteraf. Laat gesprekspartners zich expliciet uitspreken als ze ongemak ervaren en maak het onderdeel van het gesprek. Zo maak je deelnemers ook medeverantwoordelijk.

6. Beweeg en balanceer

Blijf niet zitten met ongemak en kom letterlijk (en daardoor ook figuurlijk) in beweging. Wissel daarnaast zwaarte af met momenten van lucht, zoals met creativiteit of humor.

7. Reflecteer en evalueer samen

Perfecte gesprekken bestaan niet, maar door samen terug te kijken steek je veel op. Reserveer daarom tijd voor nabesprekingen, vang indrukken op. Zo leer je als team of programmamaker ook weer voor je volgende ongemakkelijke programma. Het Wereldmuseum biedt na een Ongemakkelijk gesprek een drankje aan. In zo’n informele setting vang je net weer andere reacties op. Memorabele uitspraken komen terecht in een tekening waarin deelnemers anoniem blijven.