Netwerkbijeenkomst Zuid-Holland 'Bibliotheken en gemeenten: samen bouwen aan gelijke kansen'

Met de komst van de nieuwe Bibliotheekwet en de aanstaande zorgplicht voor gemeenten wordt de maatschappelijke rol van bibliotheken steeds belangrijker. Wat betekent dat in de praktijk? Hoe kunnen lokale overheden en bibliotheken elkaar versterken? Die vragen vormden de rode draad van deze dag. De locatie was de Centrale Bibliotheek Rotterdam, waar initiatieven zoals het Ontwikkelplein dagelijks laten zien hoe bibliotheken bijdragen aan persoonlijke ontwikkeling en een inclusieve samenleving.

Hoe bevoorrecht zijn we zelf? Reflectie als startpunt

Dagvoorzitter Joost Hoebink opende de bijeenkomst met een simpele maar doeltreffende vraag: hoe zit het eigenlijk met onze eigen kansen? Via een aantal stellingen liet hij de aanwezigen reflecteren op hun achtergrond. “Had ik thuis als kind alle voorwaarden om goed te leren?” en “Beschik ik over een sterk sociaal vangnet?” waren voorbeelden die uitnodigden tot zelfonderzoek.

Al snel werd duidelijk dat het gros van de aanwezigen bevoorrecht was opgegroeid. Toch waren er ook stemmen die een ander verhaal vertelden. Enkele deelnemers deelden persoonlijke ervaringen over een jeugd waarin kansen niet vanzelfsprekend waren. Het waren juist de bibliotheek en vergelijkbare plekken die hen hielpen stappen te zetten die anders buiten bereik waren gebleven. Het werd daarmee meteen voelbaar waarom kansengelijkheid geen abstract beleidsdoel is, maar een menselijke opdracht.

De provincie en de bibliotheek als bruggenbouwer

Vervolgens betraden Meindert Stolk, gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland, en Frans Bergfeld, directeur-bestuurder van Probiblio, het podium voor een gesprek over hun visie op kansengelijkheid.

Stolk schetste een helder maar confronterend beeld. Zuid-Holland is de dichtstbevolkte provincie van Nederland, maar kent tegelijkertijd de grootste verschillen. Meer dan 18% van de jongeren kampt met een leerachterstand. In Rotterdam-Zuid leven mensen gemiddeld 14 jaar korter dan in Amsterdam-Zuid. Het zijn cijfers die niet genegeerd kunnen worden. Voor de provincie betekent dit dat zij de samenwerking tussen gemeenten, maatschappelijke organisaties en bibliotheken actief wil ondersteunen.

Frans Bergfeld benadrukte dat bibliotheken een unieke positie innemen als verbinders in de samenleving. Ze dragen bij aan het versterken van menselijk, sociaal, cultureel én economisch kapitaal. Lezen, leren, ontmoeten: het zijn geen doelen op zichzelf, maar middelen om mensen volwaardig mee te laten doen.

Stolk rondde het gesprek af met een treffende boodschap: “We moeten ons realiseren dat gelijke kansen bieden niet betekent dat iedereen die kansen ook zomaar kan benutten. Voor veel mensen is de afstand tot die kans te groot. Daarom zijn er plekken nodig, zoals de bibliotheek, die mensen dat extra zetje geven. Het is een investering in een samenleving waarin echt iedereen kan meedoen.”

Van cijfers naar verhalen: de inzichten van Marleen van der Haar

Na een korte pauze nam dr. Marleen van der Haar, onderzoeker bij Het PON & Telos, het woord. In haar keynote legde zij uit hoe ongelijkheid zich niet beperkt tot financiële middelen, maar een breed maatschappelijk vraagstuk is dat vraagt om verbinding en maatwerk.

Ze begon haar verhaal met een persoonlijke casus: Olga, een Poolse arbeidsmigrant die als programmamaker bij een bibliotheek werkt. Vanuit haar eigen ervaring wist Olga hoe hoog de drempels kunnen zijn voor nieuwkomers. Door programma’s in haar moedertaal te organiseren, verlaagde ze die drempel voor anderen en werd ze een bruggenbouwer tussen haar gemeenschap en de samenleving.

Van der Haar gebruikte deze praktijkvoorbeelden om grotere patronen inzichtelijk te maken. Aan de hand van CBS-data liet ze zien dat ongelijkheid tussen regio’s én tussen groepen mensen hardnekkig is. Hoewel de totale welvaart in Nederland groeit, profiteren niet alle groepen en gebieden in gelijke mate. De afgelopen tien jaar zijn de relatieve achterstanden in sommige domeinen afgenomen, maar vooral op het gebied van huisvesting en gezondheid zijn de verschillen toegenomen.

Van der Haar pleitte ervoor om bij het werken aan kansengelijkheid niet alleen te sturen op cijfers en doelen, maar ook op waarden. Wat vinden inwoners zelf belangrijk? Welke hulpbronnen zijn beschikbaar in hun omgeving? En hoe kunnen bibliotheken als laagdrempelige ontmoetingsplekken hierin een sleutelrol vervullen? “We moeten veel meer opgavegericht en vanuit inwoners redeneren,” stelde ze. “Dat vraagt om integraal werken én het versterken van gemeenschapskracht.”

De praktijk aan tafel: samenwerkingsverhalen en uitdagingen

Na de lunch volgde een panelgesprek waarin de theorie werd verbonden aan de praktijk. Aan tafel schoven Yuri Matteman, directeur van DOK Delft, wethouder Riet Austie van Lisse, Glenn Weisz van stichting CANIDREAM en opnieuw Marleen van der Haar aan. Onder leiding van Hoebink ontspon zich een gesprek.

Yuri Matteman benadrukte dat kansengelijkheid niet zomaar een mooi streven is voor DOK, maar de kern van hun missie. De bibliotheek als stabiele factor die in samenwerking met gemeente en maatschappelijke partners structureel werkt aan het dichten van de kloof. Riet Austie vulde aan dat de bibliotheek in Lisse het sociale hart van de gemeenschap vormt, maar dat het soms een uitdaging is om de waarde ervan zichtbaar te maken richting raadsleden en beleidsmakers. Zeker in tijden van bezuinigingen.

Glenn Weisz bracht een ander perspectief in door te wijzen op de kloof tussen instituties en jongeren in kwetsbare wijken. Hij stelde dat de bibliotheek zichzelf niet moet presenteren vanuit haar eigen merkwaarden, maar aansluiting moet zoeken bij de leefwereld van jongeren. De samenwerking tussen CANIDREAM en DOK Delft is daar een mooi voorbeeld van: lokaal verankerd, continu aanwezig en gericht op verbinding.

Een vraag uit het publiek over de integratie van gemeentehuizen en bibliotheken in één gebouw leidde tot discussie. Austie vertelde over de plannen hierover bij de gemeente Lisse. Matteman waarschuwde dat de bibliotheek altijd een plek van vrijwillige ontwikkeling moet blijven, geen verplicht verlengstuk van de overheid. Uit de zaal kwam een interessante suggestie: “Misschien moeten we het omdraaien en een gemeenteloket in de bibliotheek plaatsen.”

Toen Probiblio-directeur Frans Bergfeld Glenn Weisz vroeg wat maatschappelijke organisaties kunnen leren van criminele netwerken die jongeren succesvol weten te binden, was Weisz helder: “Het gaat niet om hun methodes, maar om hun aanwezigheid. We moeten zelf zichtbaar en aantrekkelijk zijn in de leefwereld van jongeren. Niet door te zenden, maar door oprecht te verbinden via onderwijs, cultuur en talentontwikkeling. Maak het alternatief aantrekkelijker.”

Afsluiting: samen verder bouwen aan gelijke kansen

De bijeenkomst werd afgesloten met een laatste netwerkronde tussen de bloedgroepen ‘gemeente’ en ‘bibliotheek’. Deelnemers werden uitgenodigd om elkaar een tip mee te geven over hoe zij in hun eigen praktijk kunnen bijdragen aan kansengelijkheid.

Deze dag onderstreepte dat kansengelijkheid geen vanzelfsprekendheid is, maar een gezamenlijke opgave van bibliotheken en gemeenten.

Tijdens de lunchpauze vond er ook een rondleiding plaats bij het Ontwikkelplein in Bibliotheek Rotterdam.