Cyberweerbaarheid: de rol van de bibliotheek in een digitale wereld vol risico's

Cybercrime is geen toekomstmuziek meer. Het is alledaagse realiteit. Bernold Nieuwesteeg, expert op het gebied van cyberveiligheid, schets het scherp: “Cybercrime verandert continu. De regels veranderen elke dag omdat de technologie verandert en de aanvaller is daarmee in het voordeel. Waar je vroeger een verdachte e-mail ontving, krijg je nu AI-gegenereerde deepfakevideo’s of telefoontjes van ‘de bank’.”

Grip op een ongrijpbare dreiging

Cyberweerbaarheid gaat verder dan alleen weten waar je moet klikken. Het vraagt om bewustwording, kritische reflectie en praktische handvatten om veilig online te zijn. Denk aan:

• herkennen van phishing en oplichting
• veilig omgaan met wachtwoorden en tweestapsverificatie
• bewust keuzes maken bij het delen van persoonlijke gegevens
• weten waar je hulp kunt vinden als het toch misgaat

We kunnen niet alle risico’s uitsluiten. “Perfecte cyberveiligheid bestaat niet,” aldus Bernold. “Maar net als tandenpoetsen, moet je er dagelijks aandacht aan besteden. Je kunt veel voorkomen als je weet wat je doet. De gemiddelde Nederlander heeft best wat basiskennis, maar er is veel te winnen qua bewustwording. Tandenpoetsen doen ze wel, maar je moet ook af en toe flossen, met andere woorden: bewust en alert blijven. Hier kan de bibliotheek bij helpen.”

Tip: Check de webinars van cybersecuritybooster.nl als je meer wil weten over hoe je anderen wijst op de risico’s. (Bijvoorbeeld video 43 (risico’s van AI-tools), video 35 (hoe kinderen hackers worden) en video 23 (hoe je veilig gedrag stimuleert).)

Wat zeggen mensen zelf?

Een BiebPanel-onderzoek onder 21 gebruikers laat zien dat mensen zich wel degelijk bewust zijn van online risico’s – maar dat wil nog niet zeggen dat ze weten wat ze eraan kunnen doen. Ze vertrouwen op hun eigen inschattingsvermogen, denken dat fake news hen niet raakt en maken zich weinig zorgen over identiteitsfraude. “Ik zie nooit fake news, want ik kijk alleen op betrouwbare sites,” zei een deelnemer.

“Er is een groot verschil in hoe mensen de online wereld zien,” zegt Erik Reuvers, Adviseur educatie bij Probiblio. “Ze zijn bewust onbekwaam. Ze kennen de risico’s, maar weten niet wat ze er tegen kunnen doen. Gehackt worden vinden ze een onprettig idee, maar hebben niet het gevoel dat ze grip hebben op hun online gegevens, en dus maakt het ze niet uit. Ze vinden het wel een probleem voor de jongere generatie, of voor een ander. Maar niet bij zichzelf.”

De behoefte aan hulp is er wél – als die laagdrempelig wordt aangeboden en naar hén toekomt. In een filmpje bijvoorbeeld, of via een expert van een bank of de politie. De bibliotheek wordt als locatie wel vertrouwd, maar moet aan geloofwaardigheid winnen als het om dit onderwerp gaat.

Benieuwd naar het hele onderzoek? Vraag het rapport aan.

Bovenstaande video van is van Consuwijzer. Lees meer.

De bibliotheek als veilige schakel

Samenwerking is op dit onderwerp cruciaal. “We hoeven het niet alleen te doen,” zei Nick van der Land van Bibliotheek FlevoMeer. “We moeten aansluiten bij wat er al is, bij wat mensen herkennen, en samenwerken met de juiste partners.”

Dat gebeurt bijvoorbeeld al in Apeldoorn, waar in samenwerking met de gemeente en politie een pilot draait van een Politie Informatie Punt (PIP), waar mensen direct advies kunnen krijgen over digitale veiligheid. Lees meer.

De ideale combinatie? Bibliotheek, politie én bank. Maar er zijn veel meer samenwerkingspartners die gespecialiseerd zijn in dit onderwerp:

• Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV): Een expert op het gebied van cyberweerbaarheid. Zij bieden bijvoorbeeld de interactieve film ‘Echt of nep’ aan.
• Stichting DigiSterker: zij hebben lesprogramma’s voor jongeren en volwassenen. Op het moment zijn ze bezig met een lesprogramma over digitale veiligheid. Op de hoogte blijven? Hou de website in de gaten: https://digiveiliger.nl/home/.

Organisaties als Veiligheidsalliantie regio Rotterdam en Bureau RVS adviseren  en ondersteunen gemeenten, politie en OM bij het lokaal aanpakken van digitale veiligheid en cybercrime. Deze organisaties kunnen jou lokaal op weg helpen om werk te maken van cyberveiligheid in de bibliotheek.

Niels Horn is digitaal wijkagent in Almere. Zijn ‘wijk’ is geen fysieke plek, maar de online wereld. Digitaal politiewerk houdt in: “Opsporing van online criminaliteit, preventie en advies, contact met bewoners via internet en daders achterhalen. Als de situatie er om vraagt, komen we ook op locatie.”

De digitale wijkagent

Niels is één van de twee digitale wijkagenten van Almere. Niet iedere gemeente heeft een digitale wijkagent, sommige meerdere. “Dieven worden steeds slimmer, dus wij moeten ook slimmer worden,” zegt Niels. “Waarom is de politie online? Burgers zijn ook online. Online criminaliteit vraagt om digitale zichtbaarheid en snelle communicatie via diverse kanalen. Ik signaleer snel en zorg er het liefst voor dat het mijn probleem niet wordt. Dat wil zeggen: ik ben het eindstation. Daarna gaat de deur dicht en heb je een strafblad. Ik voorkom veel liever, door met jongeren in gesprek te gaan en hen de goede kant op te wijzen.”

Samenwerken met de bibliotheek ziet Niels als een logische stap. “Ik geef ook veel voorlichting aan senioren doelgroepen. De bibliotheek is een goede plek waar veel doelgroepen komen.”

Cyberweerbaarheid = inclusie

Cyberweerbaarheid is niet alleen een technisch onderwerp. Het raakt aan inclusie, autonomie, veiligheid, kritische informatievaardigheden, vertrouwen. En dus hoort het thuis in de bibliotheek. Zoals adviseur Sanne van ’t Slot het verwoordde: “We willen mensen helpen mee te doen in een digitale wereld. Daar hoort ook bij dat je weet hoe je jezelf online beschermt.”

De uitdaging? Mensen weten vaak niet wat ze niet weten. Het is aan ons om ze dat aha-moment te bieden – en ze te helpen om digitaal weerbaar te worden.