Kansen voor meer samenwerking tussen openbare bibliotheken en gevangenissen

Bijna wegbezuinigd

Ongeveer tien jaar geleden waren de gevangenisbibliotheken bijna verdwenen. De gedachte was dat gedetineerden ook met een tablet wel konden voorzien in hun leesbehoefte, een gedachte die destijds ook wel eens rondging bij sommige wethouders als het ging om de openbare bibliotheekcollectie. Inmiddels is er weer meer aandacht en geld voor deze belangrijke voorziening, maar kampen Penitentiaire Inrichtingen soms met een uit elkaar vallende collectie, en is de gevangenisbibliothecaris soms daar ook nauwelijks in geschoold. De gevangenisbibliotheek is overigens al een heel oud concept, al meer dan 100 jaar wordt hier in Nederland aandacht aan besteed. Al in 1910 schreef Janssen Schollmann ‘Wie in de maatschappij nooit een boek ter hand nam, wordt menigmaal een vurig lezer in de gevangenis. Hij heeft een nieuwe, hem onbekende wereld ontdekt: de boekenwereld, en misschien, ja hoogstwaarschijnlijk zal hij, tot schade van de kroeg, zijn ontdekkingstocht voortzetten, als hij teruggekeerde is in de maatschappij!’ in De bibliotheek in de strafgevangenissen van ons land, 1910.

Van Proust tot Peter R de Vries

Gevangenen hebben recht op toegang tot informatie, lezen en leren, en ook recht op een bibliotheek met dezelfde kwaliteit als niet-gevangenen, rekening houdende met veiligheidsissues. Maar wat lezen gevangenen nou eigenlijk? Het meest populair, niet heel verrassend, is de true crime, een genre dat ook in de openbare bibliotheken gretig aftrek vindt. Boeken als Mocro Maffia, de Ontvoering van Freddy Heineken en een moord kost meer levens zijn populair. Na een beetje doorpraten met de gevangenisbibliothecarissen kwamen we tot een aantal types lezers:

De detentielezer – de detentielezer leest boeken waar hij (er zijn 3 vrouwengevangenissen en 23 mannengevangenissen) thuis tussen zijn drukke bezigheden nooit aan toe kwam. Denk aan ‘Op zoek naar de verloren tijd’ van Proust of Tolstoj’s ‘Misdaad en Straf’.

De openbaringslezer – deze gevangene heeft nooit eerder in zijn leven veel boeken gelezen, maar ontdekt dat helemaal in de gevangenis, en houdt na zijn straf nooit meer op met lezen. Özcan Akyol is hier een goed voorbeeld van.

De zelfhulplezer – deze gevangene wil zelf meer lezen over de stoornis waarmee hij gediagnosticeerd is. Veel gevangenen krijgen te maken met een gevangenispsycholoog, en willen vervolgens zelf daar meer over lezen. Zij lezen bijvoorbeeld ‘Maar je ziet er helemaal niet autistisch uit’ van Bianca Toeps.

De controlelezer – gevangenen willen ook hun juridische kennis bijspijkeren, en reserveren dus vaak juridische boeken. Dat soort wetbundels zijn natuurlijk best lastig om zelf te lezen, dus vaak hebben ze hier hulp bij nodig.

De zelfstudielezer – iedereen leest graag over zijn eigen beroepsgroep, dat verklaart waarschijnlijk ook de populariteit van de true crime.

De basisvaardighedenlezer – veel gevangenen kampen met een taalachterstand, in de gevangenis is er, ook op de educatieafdeling, ruimte om hieraan te werken.

De voorlezer – de gevangenen met kinderen willen tijdens bezoekuren kunnen voorlezen aan hun kinderen, ook hier is vaak collectie voor beschikbaar.

Kansen voor samenwerking

Er liggen kansen voor meer samenwerking tussen openbare bibliotheken en gevangenissen. Een aantal voorbeelden:

• De kennis die bibliotheken hebben opgedaan over basisvaardigheden zou ook kunnen worden toegepast in samenwerking met de gevangenis. Daar zit een doelgroep met tijd en interesse in het verbeteren van hun vaardigheden op dit gebied. Ook kennis over anderstalige collecties zou kunnen worden gedeeld.
• De collectie in veel gevangenissen is hogelijk verouderd, boeken die er meer dan 20 jaar staan is geen uitzondering. Bibliotheken zijn vaak op zoek naar een duurzame bestemming van hun bedrijfsafval, dus het doneren van gesaneerde boeken aan de lokale Penitentiaire Inrichting, uiteraard geselecteerd op geschiktheid voor de doelgroep, is een goed idee.
• De verbinding tussen collectie en programmering is een hot topic voor bibliotheken, maar misschien kunnen bibliotheken ook helpen dit te realiseren binnen gevangenissen, door bijvoorbeeld een dubbellezing te organiseren. Ook een leesclub voor gevangenen begeleid door vrijwilligers uit de bibliotheek, zoals ook in Vlaanderen gebeurt is een kans.

Als je de missie en visie van de bibliotheek en de gevangenis naast elkaar legt, zal je veel overeenkomsten vinden. Gevangenen kunnen weliswaar niet naar de Openbare Bibliotheek komen, maar andersom kan wel. Gevangenissen hebben een ketenfunctionaris die verantwoordelijk is voor het contact met de samenleving, deze kan je in contact brengen met de gevangenisbibliothecaris. Er zijn 8 Penitentiaire Inrichtingen in Noord- en Zuidholland, die vind je hier.

Wil jouw bibliotheek verder praten over samenwerken met de gevangenis, neem dan vooral contact op met collectieadvies@probiblio.nl of basisvaardigheden@probiblio.nl al naar gelang jouw invalshoek.