Samen leren in Lissabon: onderwijs en bibliotheek op studiereis

De verrassing van Portugal: de vanzelfsprekendheid van lezen

Wat de groep misschien wel het meest raakte, was de vanzelfsprekendheid waarmee lezen in Portugal deel uitmaakt van het dagelijks onderwijs. Iedere school had een teacher librarian: een vaste professional die de spil vormt tussen onderwijs en bibliotheek. De schoolbibliotheek was overal zichtbaar en toegankelijk, niet alleen tijdens de les maar ook tussendoor of na schooltijd. Leerlingen en leraren liepen er als vanzelf binnen.

Kitty Rijkers, adjunct-directeur van basisschool De Tweemaster in Capelle aan den IJssel, vertelde hoe dit haar raakte: “De bibliotheek was daar echt het hart van de school. Niet iets erbij, maar volledig geïntegreerd. Dat maakte indruk.”

Ook de passie van de teacher librarians viel op. Irene Naaktgeboren, onderwijsspecialist bij Bibliotheek Zuid-Hollandse Eilanden, citeerde een Portugese collega: “It’s not a job, it’s a mission!” Die bevlogenheid werkte aanstekelijk.

Lessen voor Nederland: trots en passie

De deelnemers realiseerden zich hoe vaak in Nederland lezen wordt gezien als verplichting. In Portugal straalde iedereen uit dat lezen belangrijk is! Dat gevoel van trots en missie inspireerde de deelnemers om ook binnen hun eigen samenwerking tussen school en bibliotheek sterker te bouwen aan een gedeelde leescultuur.

Bianca de Lange, directeur van basisschool Ravense Poort in Hellevoetsluis “Wat ik meeneem is dat lezen niet alleen gaat om mooie collecties of nieuwe materialen. Het gaat om de houding, de passie. Als leraren trots zijn op lezen en dat uitstralen, voelen kinderen dat direct.”

De studiereis bevestigde dat lezen meer vraagt dan boeken aanschaffen. Het draait om tijd, aandacht en voorbeeldgedrag. Boeken mogen mee naar huis, ook als er soms eentje kwijtraakt. Want gelezen worden is belangrijker dan netjes in de kast staan.

De teacher librarian als sleutelrol

Een van de belangrijkste inzichten was de kracht van de teacher librarian. Deze rol combineert didactische expertise met kennis van boeken en mediawijsheid. Het is iemand die onderdeel is van het team en daarmee zowel leerlingen als leraren ondersteunt.

In Nederland zijn er wel leesconsulenten van de bibliotheek in de school aanwezig, maar vaak voor een paar uur per week. De studiereis maakte duidelijk dat structurele samenwerking cruciaal is. Zoals Esther Erdtsieck, educatiemanager van Bibliotheek aan den IJssel, zei: “We moeten af van het beeld dat we als bibliotheek alleen activiteiten komen doen. We zijn partners in onderwijsontwikkeling.”

Irene: ‘Wij willen ook de samenwerking met scholen in leerteams meer inplannen en gaan werken met kwaliteitskaarten.” Het idee om de meerwaarde van de rol van teacher librarian ook in de Nederlandse situatie steviger neer te zetten, groeide tijdens de reis uit tot een gedeeld toekomstbeeld.

Verschillen en overeenkomsten

Toch waren er ook verschillen die de groep kritisch deden reflecteren. Portugese scholen hebben vaak kleinere en minder rijke collecties dan Nederlandse. Bij ons zijn de schoolbibliotheken doorgaans beter gevuld en gevarieerder. Daar ligt dus een kracht die we moeten koesteren.

Daarnaast werken Portugese scholen minder met toetsen en data. Ze vertrouwen sterk op formatief werken en op de professionaliteit van de leraar. In Nederland zijn we gewend om resultaten te monitoren en beleid te koppelen aan evidence-informed onderzoek. Dat geeft ons houvast, maar de groep vroeg zich af of we soms niet doorschieten in toetscultuur.

Kitty vatte het mooi samen: “Wij zijn goed in data en analyses, zij zijn goed in vanzelfsprekendheid en passie. Misschien ligt de kunst in het combineren van beide.”

Samen leren versnelt verandering

Wat de reis extra bijzonder maakte, was de samenstelling van de groep. Schoolleiders, intern begeleiders, leerkrachten en educatiemanagers, onderwijsspecialisten en leesconsulenten van bibliotheken reisden samen. Dat leverde waardevolle gesprekken op, zowel tijdens de schoolbezoeken als tussendoor in de bus of aan tafel.

Esther merkte: “Ik kijk toch vanuit de bibliotheekbril en Kitty vanuit de schoolbril. Juist dat maakte de gesprekken zo rijk. Je hoort meteen het andere perspectief en dat helpt om samen verder te komen.”

Gerdien Drop, leerkracht en leescoördinator op de Ravense Poort voegde toe: “Het vertrouwen dat daar ontstond, is misschien wel de belangrijkste opbrengst. Vertrouwen maakt dat je elkaar later sneller weet te vinden en dat afspraken ook echt uitgevoerd worden.”

De deelnemers ontdekten dat hun samenwerking niet alleen praktisch, maar ook strategisch moest worden versterkt. Niet langer denken in “dit is van de school” of “dit is van de bieb”, maar samen verantwoordelijkheid nemen. Zoals Kitty zei: “De leerlingen zijn van ons allemaal.”

Enthousiasme als motor

Wat de groep vooral meenam, was de energie en inspiratie die de reis gaf. Terug in Nederland merkten ze dat collega’s nieuwsgierig werden. De verhalen zorgden voor nieuwe gesprekken en initiatieven.

Gerdien vertelde enthousiast: “We kwamen niet alleen terug met ideeën, maar met concrete afspraken. Dat maakt dat je niet blijft hangen in ‘wat leuk daar’, maar meteen kijkt: wat doen wij morgen anders?”

Bianca: “Je komt terug met frisse ideeën, maar vooral met energie. En die energie werkt aanstekelijk. Dat is misschien wel de grootste opbrengst van allemaal.”

Conclusie: een gedeelde missie

De studiereis naar Lissabon liet zien hoe krachtig lezen kan zijn als het vanzelfsprekend wordt gemaakt en stevig verankerd is in cultuur en structuur. Voor de deelnemers was het meer dan een inspirerende ervaring: het was een katalysator voor samenwerking, een bron van concrete plannen en een herinnering dat passie en trots minstens zo belangrijk zijn als middelen of beleid.

Zoals Esther het kernachtig samenvatte: “Het is zo waardevol om buiten je eigen context te kijken. Je komt terug met nieuwe ideeën, een sterker netwerk en vooral met energie. En die energie, die delen we nu met onze teams en scholen.”