-
- ...
- Thema's
- Programmering
- Divers aanbod in de bibliotheekcollectie
Divers aanbod in de bibliotheekcollectie
Hoe zorg je voor een collectie waarin iedereen zich herkent én verrast wordt? De landelijke werkgroep Pluriform Aanbod zoekt dit uit. Met vertegenwoordigers uit verschillende bibliotheken verdiepen we ons in thema’s als mentale gezondheid, genderdiversiteit en migratieachtergrond. We nodigen sprekers uit, onderzoeken tekortkomingen in het aanbod en verzamelen concrete tips om de collectie inclusiever te maken.
Op deze pagina delen we onze bevindingen, inspiratiebronnen en praktische handvatten. Want de reis naar een pluriforme collectie maken we samen, en elke stap telt.
Kies een thema:
Thema: Mensen met een beperking
Gesproken met: Anne Stomph en Caroline de Swart van Arnhems Platform Chronisch Zieken en Gehandicapten, Marloes Robijn van Stichting Lezen en Ibby
Inleiding op het thema
Wat is een handicap eigenlijk? Het antwoord is minder eenduidig dan je zou denken. In deze bijdrage lees je een spoedcursus over handicaps, inclusief verschillende vormen, inclusief taalgebruik en hoe je dit thema zichtbaar kunt maken in de collectie én de programmering van de bibliotheek.
Spoedcursus handicap
- Wat is een handicap?
Een handicap is een belemmering die iemand ervaart in het dagelijks functioneren, vaak afhankelijk van de inrichting van de samenleving. Hoe inclusiever die is, hoe minder beperkend een beperking voelt. - Woordgebruik: wat zeg je wel en wat liever niet?
Vermijd termen als ‘invalide’ en ‘mindervalide’. Gebruik liever ‘mensen met een beperking’ of specifieker: fysiek, verstandelijk, psychisch of zintuiglijk. Vraag betrokkenen bij voorkeur zelf hoe zij genoemd willen worden. - Soorten beperkingen:
- Lichamelijk/fysiek
- Verstandelijk
- Cognitief
- Zintuiglijk
- Ernstig meervoudig beperkt (EMB)
Een uitgebreide toelichting per type beperking vind je hieronder.
Een lichamelijke of fysieke beperking betekent dat een deel van het lichaam niet (goed) functioneert. Het gaat vaak om belemmeringen in beweging of handelingen, bijvoorbeeld doordat spieren of zenuwen niet goed werken. Dit kan aangeboren zijn of later ontstaan. Voorbeelden zijn:
- Congenitale aplasie: het ontbreken van ledematen
- Congenitale dysplasie: afwijkende ontwikkeling van ledematen
- Dwarslaesie: beschadiging van het ruggenmerg, met verlamming als gevolg
- Cerebrale parese: hersenaandoening die spiercontrole beïnvloedt (bv. spasticiteit of ongecontroleerde bewegingen)
- Multiple sclerose: aandoening waarbij het immuunsysteem de zenuwen aantast
- Amputatie: het ontbreken van een ledemaat, al dan niet operatief
- Ziekte van Duchenne: erfelijke spierziekte waarbij spierkracht geleidelijk verloren gaat
Mensen met een verstandelijke beperking ontwikkelen zich trager dan hun leeftijdsgenoten. Hun IQ ligt meestal onder de 70 à 75. De beperking kan licht, matig, ernstig of diep zijn. De verschillen tussen individuen zijn groot. Voorbeelden zijn:
- Syndroom van Down: chromosoomafwijking met impact op verstandelijke ontwikkeling
- Fragiele X-syndroom: genetische aandoening die cognitieve, gedragsmatige en fysieke kenmerken veroorzaakt
- Smith-Magenis-syndroom: zeldzame ontwikkelingsstoornis met gedragsproblemen en verstandelijke beperking
Bij een cognitieve beperking zijn één of meer hersenfuncties aangetast, zoals geheugen, informatieverwerking of taal. Dit zegt niets over iemands IQ. Iemand kan slim zijn, maar toch moeite hebben met bepaalde denkprocessen. Voorbeelden:
- Niet-aangeboren hersenletsel (NAH): schade aan de hersenen na geboorte, door bv. ongeluk, beroerte of ziekte
- Ziekte van Alzheimer: progressieve hersenziekte die geheugen en denkvermogen aantast
Mensen met een ernstig meervoudige beperking hebben een combinatie van een zware lichamelijke én verstandelijke beperking. Ze functioneren vaak op het niveau van een jonge baby, kunnen niet praten en zijn volledig afhankelijk van hulp. In Nederland hebben naar schatting 15.000 kinderen en volwassenen een EMB.
Een zintuiglijke beperking betekent dat één of meerdere zintuigen niet of minder goed functioneren. De bekendste zijn:
- Doofheid: volledig gehoorverlies
- Slechthorendheid: verminderd gehoor
- Blindheid: volledig gezichtsverlies
- Slechtziendheid: ernstig verminderd zicht
Sommige mensen gebruiken liever termen als “Dove persoon” (met hoofdletter D) om aan te geven dat ze zich onderdeel voelen van een culturele gemeenschap met een eigen taal (gebarentaal), gewoonten en geschiedenis.
Aanbevolen collectie
- Passend Lezen
- Uitgeverij Eenvoudig Communiceren
- Prentenboeken Plus
- Makkelijk Lezen Plein
- Non – fictie over verschillende beperkingen
- Fictie waarin personages voorkomen die een beperking hebben
- Boeken waarin je kunt ervaren hoe het is om een beperking te hebben, zoals Het grote autismeboek van Erik Jan Harmens of Het Dyslexie Boek van Anne Ligtenberg.
- De internationale collectie Books for Young People with Disabilities van IBBY
- Boeken die geschreven zijn mét de doelgroep, zoals de prentenboeken van Nanda Roep
- Themalijsten, zoals die van uitgeverijen van kinderboeken zoals Gottmer en De Fontein en via websites over leesbevordering, bijvoorbeeld Kinderboekenrijk.
- Bij thematische non-fictie: plaats in themakast
- Bij fictie: niet apart, tenzij als themaselectie bij een activiteit
Verbinding collectie en programmering
- Haakje: Wereld Hart Dag
- Activiteiten: lezing, voorlezen, knutselactiviteit
- Samenwerking met patiëntenvereniging
- Collectie in display en op literatuurlijst
- Living Library: ga in gesprek met ‘levende boeken’ (mensen met een beperking)
- Lokale gehandicaptenplatforms
- Patiëntenverenigingen
- Fondsen zoals ReumaNederland of de Hartstichting
- Ga in gesprek met lokale platforms
- Check samen of de collectie voldoende representatief is
- Deel signalen met de NBD voor mogelijke collectie-uitbreiding
Thema: Seksuele- en genderdiverse mensen
Gesproken is met:
- Marischka Verbeek (boekhandel Savannah Bay, Utrecht)
- Collectieteam Gelderland
Wat verstaan we onder dit thema?
Dit thema richt zich op mensen die homoseksueel, lesbisch, biseksueel, transgender, intersekse, non-binair, genderfluïde, genderqueer, aseksueel of anderszins onderdeel zijn van de regenboog- of queercommunity. Voor meer achtergrondinformatie:
- coc.nl
- movisie.nl
- transvisie.nl / www.tnn.nl
- gsanetwerk.nl
- seksediversiteit.nl / www.nnid.nl
- scp.nl (LHBT-monitor)
- Het Nederlandstalige aanbod is goed vertegenwoordigd bij NBD Biblion.
- Engelstalige titels, die vaak als eerste nieuwe trends signaleren, worden nog onvoldoende gedekt.
- Boekspecialisten zoals Savannah Bay (Utrecht) en De Queer Boekenkast (Alkmaar) bieden waardevolle aanvullingen.
Trends die opvallen:
- Meer boeken over genderidentiteit en non-binairiteit
- Toenemende aandacht voor polyamorie
- Lesbische romans
- Opkomst van Engelstalige queerboeken
Populaire genres:
- Graphic novels
- Fantasy & queer-manga
- Non-fictie over identiteit, geschiedenis en activisme
Collectie & programmering versterken elkaar
Het bereiken van deze doelgroep vraagt om een combinatie van collectie én communitybuilding. Activiteiten werken het beste als ze samen met de community worden vormgegeven.
Voorbeelden en ideeën
- Inloopspreekuren & ontmoetingsplekken
- (Queer) leesclubs
- Pride-maand & Coming-Outdag (11 oktober)
- Paarse Vrijdag (2e vrijdag in december)
- Living Library (in gesprek met ‘levende boeken’)
- Samenwerkingen met lokale queerboekhandels
- Jongeren betrekken via Discord, Instagram of TikTok
Een aantal platforms biedt queer-boekenlijsten of recensies:
- queerboeken.nl
- hebban.nl
- zijaanzij.nl
- goodreads.com (voor Engelstalige titels)
- tzum.info, winq.nl, Savannah Bay
Kleinere uitgeverijen die zich richten op queer literatuur:
- Velvet Publishers (les-bi-queer literatuur)
- De Regenboogreeks van Kleine Uil
- Edward van de Vendel – Queer leestips
Blijf op de hoogte met deze tips uit andere media:
- Booktoks van o.a. Billyleest, Gayotic Bookworm en jetweedevader
- 2Doc Pride-kijktips
- Podcasts via nl, Vogue of ouderenfonds.nl
- Podcast van Edward van de Vendel
- Lokale GSA’s en COC’s
- Queerboekhandels zoals Savannah Bay
- Het Blauwe Fonds
Vervolgacties voor het netwerk
- Deel kennis en suggesties op Biebtobieb.nl – laat collega’s aanvullen
- Bespreek lacunes in het aanbod met queerboekhandels
- Werk samen aan collectielijsten of displays via WAAS of op de Genre-pagina’s
- Verken mogelijkheden via de Online Bibliotheek
Thema: Neurodiversiteit
Gesproken met:
- Janneke Bakker – Passend Lezen
- Myrthe Spiteri – Uitgeverij Blossom Books (Hoofdzaken-serie)
Wat is neurodiversiteit?
Neurodiversiteit verwijst naar de natuurlijke variatie in hoe hersenen functioneren en zich ontwikkelen. Het begrip benadrukt dat er niet één ‘normale’ manier is om te denken, leren of voelen — en dat neurologische verschillen net zo waardevol zijn als culturele of etnische verschillen. De term werd in de jaren ’90 geïntroduceerd door de Australische sociologe Judy Singer, zelf autistisch.
Neurodivergentie gaat over mensen die afwijken van de zogeheten ‘neurotypische’ ontwikkeling, zoals mensen met autisme, ADHD of dyslexie.
Een belangrijk onderscheid:
- Neurodiversiteit = gaat over de volledige diversiteit van breinen (inclusief neurotypische mensen)
- Neurodivergentie = beschrijft mensen die neurologisch anders zijn dan de meerderheid
Meer info:
- Type materialen: Fictie, non-fictie, ervaringsverhalen, jeugdboeken, graphic novels
- Plaatsing & vindbaarheid: Controleer of titels goed vindbaar zijn op onderwerpen als neuropsychologie, neurowetenschappen of neurodiversiteit. Voeg waar nodig trefwoorden toe.
- Passend Lezen: Zorg voor zichtbaarheid van hun folders en flyers in de bibliotheek — hun collectie is een waardevolle aanvulling.
Opvallende hiaten:
- Minder verhalen van jongens/mannen (meisjes/moeders domineren nu de ervaringsverhalen)
- Fictie met neurodivergente personages die niet ‘problematisch’ zijn, is schaars
- Bekendheid bij medewerkers met neurodiverse thema’s en aanbod kan beter
- De Hoofdzaken-serie is waardevol, maar zou breder mogen in perspectief
Interessant leesvoer:
- De Reactor – Over outsiderliteratuur en neurodiversiteit
- Onzichtbaar Anders Zijn (Bibliotheek Midden-Brabant)
- Autismeweek als jaarlijks moment om extra te programmeren
- IDO-link: bv. met toegankelijk inloopspreekuur via NVA Vechtdal
- Landelijk:
- Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA)
- Platform.autsider.net
- Neurodiversiteitnetwerk Nederland
- Passend Lezen (Janneke Bakker is contactpersoon)
- Lokaal: zoek regionale organisaties of ouderinitiatieven
Vervolgacties voor het netwerk
- Blijf als collectiespecialisten aandacht vragen voor dit onderwerp
- Stimuleer de NBD om hierop te blijven selecteren en collectie-aanbod uit te breiden
- Zorg dat frontoffice-medewerkers weten wat Passend Lezen is en kunnen doorverwijzen
- Bespreek binnen het netwerk: zien we neurodiversiteit als volwaardig onderdeel van D&I? En handelen we daar ook naar in onze collectie?
De werkgroep bestaat uit Margriet van Leeuwen (Bibliotheek Rozet, Arnhem), Marc Conraads (Bibliotheek Utrecht), David Rozema (Probiblio), Nathalie Slot (Bibliotheek Eemland, Amersfoort), Ragna Postema (Biblionet Drenthe) en Leonoor van Dam (Bibliotheek Midden-Brabant).
Advies nodig?
