Gezinsgericht werken: zet het gezin centraal en alles komt in beweging 

In dit artikel lees je hoe SCHUNCK met een indringende documentaire liet zien wat hun aanpak in gezinnen teweegbrengt, welke inzichten zij deelden over gezinsgericht werken, en andere tips en aandachtspunten om deze aanpak verder te versterken en te borgen. 

Tijdens de bijeenkomst over de gezinsaanpak – of zoals steeds vaker wordt gezegd: gezinsgericht werken – op 18 november in Haarlem ontmoetten specialisten basisvaardigheden en educatie uit Noord- en Zuid-Holland elkaar om kennis te delen en zich te laten inspireren. SCHUNCK Bibliotheek (Heerlen) was te gast om de documentaire Uit je schulp te delen, waarmee ze de resultaten van hun gezinsgerichte aanpak zichtbaar maken. Projectleider Yvette Harmes en Mirjam Jennekens waren aanwezig om vragen te beantwoorden. 

De documentaire toont twee vrouwen die jarenlang worstelden met hun taalvaardigheid. Eén van hen vertelt: “Heel mijn leven heb ik me geschaamd omdat ik niet kon lezen.” De angst en schaamte maakten dat zij zich terugtrok: uit het sociale leven, uit gesprekken, soms zelfs uit het moederschap. Haar grootste angst: dat haar zoontje hetzelfde zou meemaken en net als zij gepest zou worden. De andere vrouw legde uit hoe ze haar laagtaalvaardigheid jarenlang wist te verbergen: “Ik deed gewoon zoals Pippi Langkous: gewoon doen.” 

Het is een mooi inkijkje bij het leven van mensen die hebben geleerd de schaamte een plek te geven, zich te spiegelen aan anderen om niet door de mand te vallen en zich staande te houden in een heel geletterde samenleving. Ze willen zich niet anders voelen, niet minderwaardig, maar voelen zich nergens thuis. Die onzekerheid ebt door in alle facetten van iemands leven. Dat doorbreken, hulp vragen, geeft veel zelfvertrouwen en trots – hoewel het niet makkelijk is. Aandacht voor ouders/verzorgers én kind is daarom zo belangrijk, om ouders in hun kracht te zetten. Leesplezier is daarbij essentieel. Mensen denken dat ze dom zijn, omdat dat hen altijd is verteld. In de documentaire is heel mooi in beeld gebracht wat het doorbreken van de cirkel teweeg kan brengen.  

SCHUNCK zet het gezin centraal

SCHUNCK Bibliotheek koos er jaren geleden bewust voor om het gezin centraal te zetten. Niet de activiteit, niet het individuele kind, maar het héle gezin. Gezinsgericht werken betekent voor hen dat je begint bij de vraag achter de vraag. In veel gezinnen is er niet meteen sprake van een expliciete taalvraag. Ouders willen kunnen meedoen: boodschappen doen, formulieren begrijpen, zich een goede ouder voelen. Vaak zijn het mondige, verbaal sterke mensen bij wie laagtaalvaardigheid jarenlang onzichtbaar blijft. Taal is daarin niet een doel op zich, maar een middel om grip te krijgen op het dagelijks leven. 

Een traject duurt zolang het nodig is – soms een half jaar, soms een jaar – en speelt zich regelmatig ook thuis af. Want pas achter de voordeur zie je de échte vragen. Dat leidde bij de bibliotheek wel voor wat wrijving: niet alle collega’s zagen de nieuwe manier van werken direct zitten. Er was intern veel ruimte voor overleg en reflectie, en SCHUNCK koos als organisatie bewust voor een lange adem. Projectleider Yvette: “Je moet durven verdragen dat je het antwoord niet van tevoren weet. Je moet gewoon aan de slag. En dat is soms eng.” 

De documentaire laat zien wat die aanpak oplevert: kinderen die beginnen te praten, ouders die trots worden, gezinnen die opener worden, en een bibliotheek die een vaste partner wordt voor consultatiebureaus, kraamzorg, huisartsen en wijkteams.  

Samenwerken: zonder partners geen gezinsaanpak

Gezinsgericht werken lukt alleen wanneer partners betrokken zijn: consultatiebureaus, kraamzorg, kinderopvang, jongerenwerk, huisartsen en wijkteams. Maar die betrokkenheid komt niet vanzelf. SCHUNCK benadrukt dat je zichtbaar moet zijn. Informeel contact werkt het beste: hoe vaker professionals je zien, hoe sneller ze gezinnen doorverwijzen. 

Belangrijk daarbij is realisme: partners kunnen het taalprobleem niet overnemen, het is niet hun kerntaak. Maar ze kunnen wél signaleren – mits ze weten wat de bibliotheek doet. Het vraagt dus om presentaties, gesprekken, actief aansluiten bij overlegstructuren en een lange adem. De resultaten in beeld brengen met foto’s, cijfers en quotes helpen om vertrouwen bij partners op te bouwen. Yvette: “En wees niet bescheiden! De bibliotheek is de expert. We hebben zoveel te bieden en zoveel kennis. Dat moeten we uitdagen.” 

Bibliotheken uit andere regio’s herkennen dit. Waterland liet zien hoe effectief het is om ouders op school te ontmoeten, in een omgeving die al vertrouwd voelt en waar ze toch al komen. In Den Helder werken taalvrijwilligers met ouders en kinderen, juist omdat de drempel om met vrijwilligers te praten zo laag is. Steeds opnieuw blijkt: je bereikt gezinnen als je aansluit bij hun dagelijkse leven. 

Grenzen aangeven

Yvette: “We hebben als bibliotheek een gezamenlijke missie gevormd, met alle lagen van de organisatie. We bepaalden een strategie en besloten ook: wat doen we niet. We luisteren en we kijken en begeleiden, maar we zijn geen zorgverlener. Als we andere soortige problematiek signaleren, verwijzen we door.” 

Een lange adem die loont

De bijeenkomst maakte duidelijk dat gezinsgericht werken vraagt om tijd, aandacht en moed. Soms duurt het maanden om vertrouwen op te bouwen. Soms moet je buiten de gebaande paden denken. Soms is het zoeken naar financiering of het overtuigen van interne collega’s. Maar elke kleine stap levert iets op: een ouder die durft te vragen, een kind dat opbloeit, een partner die doorverwijst omdat hij je kent. 

Veel deelnemers verwoordden het na afloop zo: Het kost tijd, maar dan héb je ook wat. Of, zoals iemand zei: “De VoorleesExpress? Het is eigenlijk de Alles-Uit-De-Kast-Express!” 

Bibliotheken in de zaal herkenden zowel de motivatie als de praktische zorgen. Iedereen ziet het belang, maar vragen als “hoe dan?” en “hoe borgen we dit?” klinken nadrukkelijk mee. De antwoorden zijn niet eenvoudig – maar SCHUNCK laat zien dat langzaam beginnen, leren, volhouden en successen vieren tot verandering leidt. En misschien is dat wel de kern van gezinsgericht werken: volhouden, samenwerken, zichtbaar zijn – en geloven dat gezinnen sterker worden wanneer de bibliotheek naast hen staat. 

De documentaire van SCHUNCK Bibliotheek is alleen op aanvraag te bekijken.