Hoe maak je van democratische waarden werkelijkheid in de bibliotheek?

Het afgelopen jaar ontwikkelde Probiblio samen met oprichter van de Stichting Voor Democratie Bram Eidhof met bibliotheken een Democratische Code. Bibliotheek De Groene Venen wilde graag met die code aan de slag.

Collectie als aanleiding voor woordvoering

Een belangrijke reden voor de bibliotheek om meer met de Democratische Code te doen, was omdat ze mensen met controversiële vragen over met name boeken – maar soms ook de programmering – goed te woord wilden staan. Hoe reageer je op mensen die misschien boos worden om bepaalde boeken, bijvoorbeeld omdat het niet strookt met hun geloofsovertuigingen? In een gepolariseerde tijd komt het voor dat mensen soms uitgesproken kritisch zijn; over seksualiteit, over politiek, over de mate waarin een bron feitelijk of desinformatief is. Hoe reageer je op kritisch publiek, kritische pers of andere kritische stakeholders?

Samen met de bibliotheek werken we momenteel aan een woordvoeringsdocument, een Q&A voor moeilijke vragen. Deze moet iedere medewerker – van directie tot frontoffice – beter in staat stellen om goed te reageren op vragen van bijvoorbeeld publiek, stakeholders of lokale pers, die duidelijk het gesprek aan willen gaan. Een Q&A helpt dan bij ad-hoc situaties waarin zo’n vraag zich heel plotseling aandient. De kern van de oefening om tot een Q&A te komen kent met name twee stappen:

1. Welke vraag zou je je kunnen voorstellen dat er op je af komt, als baliemedewerker, maar ook als directie/MT vanuit pers of stakeholders, over collectie, programmering of over een social media-uiting?
2. Hoe zou je daarop als bibliotheek willen reageren?

We roepen bibliotheken hiermee op om actief in plaats van reactief na te denken over wat ze willen antwoorden op mogelijk controversiële vragen, en dat echt zwart-op-wit vast te leggen. Op deze manier weet men hoe te reageren, in plaats van het geven van ad hoc antwoorden waarvan men achteraf misschien bedenkingen heeft of waarvan men eigenlijk niet weet of het de waarden van de bibliotheekorganisatie wel vertegenwoordigt.

Op een introductie van de Democratische Code tijdens een personeelsbijeenkomst, kon iedereen zich vinden in de 9 uitgangspunten voor bibliotheken (zie kader). Maar men was vooral geïnteresseerd in wat ze betekenen in de praktijk en hoe ze concreet tot uiting komen bij de bibliotheek. Met een kleine groep geïnteresseerde medewerkers gingen we aan de slag.

Activiteiten en gemeenteraadsverkiezingen 2026

Zonder dat ze het altijd doorhebben, bieden bibliotheken al heel veel activiteiten die uiting geven aan de uitgangspunten van de Democratische Code. Zo ook Bibliotheek De Groene Venen. Vlak voor de landelijke verkiezingen op 29 oktober hield het Taalhuis van de bibliotheekbijvoorbeeld in samenwerking met ProDemos een verkiezingsbijeenkomst voor mensen die de Nederlandse taal in woord en schrift beter onder de knie willen krijgen. Een grote groep deelnemers die normaal misschien niet in staat wordt gesteld om in gesprek te gaan over politiek, kon door een politieke introductieles van ProDemos op B1-taalniveau, tóch in gesprek gaan over onderwerpen als stikstof, over welvaartsverdeling, klimaat en kansengelijkheid.

Anderzijds is één van de vijf wettelijk vastgelegde kerntaken van bibliotheken het stimuleren van ontmoeting en debat. Ook daarin doet de bibliotheek ongelofelijk veel. Terugkerend zijn er gesprekstafels en debatten over uiteenlopende onderwerpen die zorgen voor gesprek en het uitwisselen van verhalen. Zo is er in Bodegraven in samenwerking met lokale vrijwilligers de Bodegraafse Balie, in Waddinxveen was er een debat over veiligheid en vrouwen in december en in de vestiging Nieuwerkerk bestaat een lezingreeks gericht op het (her)ontdekken van de Bijbel door de lens van de wetenschap. Kortom: veel van dit soort activiteiten geven al uiting aan de bovengenoemde democratische waarden.

Richting de gemeenteraadsverkiezingen is een kleine projectgroep van vertegenwoordigers uit de jeugdafdeling, taalhuis en community librarianship, samen met Probiblio en Voor Democratie aan de slag gegaan met de contentkalender van de marketing- en communicatiespecialist van de bibliotheek als basis. De centrale vraag was: hoe kunnen we meer laten zien dat we de uitgangspunten uit de Democratische Code belangrijk vinden, met activiteiten die we tóch al plannen? N.a.v. deze vraag is gekozen voor een bundeling van activiteiten. Het thema van maart, tijdens de gemeenteraadsverkiezingen, van de bibliotheek is Beter in de buurt. Met de projectgroep hebben we eerder losstaande activiteiten gebundeld als één programma, die met name laat zien hoe je bij de bibliotheek meer kan leren over democratie en je rol als burger in de samenleving. In het eerste kwartaal van 2026 wordt deze meer gepromoot, in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen.

Oefenen met training

Tot slot bood de aanwezigheid van Probiblio en Voor Democratie bij De Groene Venen een mogelijkheid tot een communicatietraining van Bram Eidhof. In de training kunnen medewerkers oefenen met confronterende situaties waarin er complexe vragen op ze afkomen. Vooral dat oefenaspect is belangrijk: in een veilige setting kun je veel meer bepalen hoe je reageert op moeilijke situaties, dan wanneer ze werkelijk gebeuren. Een training of oefensituatie biedt dat een start om meer gezamenlijk te reflecteren en evalueren, bij ingewikkelde vragen die op de bibliotheek afkomen.

Wil je ook aan de slag met een adviseur op locatie?