Vanuit SPN maakten de POI’s samen ook een online publicatie met inspiratie en kennis, voorbeelden van wat bibliotheken kunnen doen om inwoners te informeren, betrekken en activeren.
-
- ...
- Thema's
- Basisvaardigheden
- Dossier Verkiezingen 2025 en 2026
Dossier Verkiezingen 2025 en 2026
Dossier
Basisvaardigheden
Programmering
Collectie
Strategie en beleid
Gepubliceerd op 21 mei 2025
Op 29 oktober zijn er landelijke verkiezingen, in maart 2026 zijn de gemeenteraadsverkiezingen. Dé kans om als bibliotheek zichtbaar te zijn, zowel richting je publiek als richting je gemeente. In de dit verkiezingsdossier vind je tips, tools en inspiratie om je voor te bereiden: van programmering en collecties tot lobby en communicatie. Zo zorg je dat jouw bibliotheek schittert in de weken voor de verkiezingen – en laat je zien hoe belangrijk de bibliotheek is voor een gezonde democratie.
Inhoud van dit dossier
Deel 1: Sterke lobby richting jouw gemeente(s)
Deel 2: Publieksactiviteiten rond burgerschap & democratie
Deel 1: Sterke lobby richting jouw gemeente(s)
De gemeenteraadsverkiezingen bieden een belangrijk moment om jouw bibliotheek stevig te positioneren als onmisbare partner voor de gemeente. Hoe maak je duidelijk wat je betekent voor de inwoners op het gebied van basisvaardigheden, participatie, educatie en ontmoeting?
Beeld: Bart van Vliet
VOB routekaart & gereedschapskist
De VOB heeft een overzichtelijke routekaart en toolkit ontwikkeld om bibliotheken bij de lobby te ondersteunen. Ook organiseert de VOB het komende jaar webinars en informatiebijeenkomsten rond de gemeenteraadsverkiezingen.
- De routekaart gemeenteraadsverkiezingen van de VOB is een tijdlijn met daarin de verschillende fases tot aan de gemeenteraadsverkiezingen en daarna. Hier vind je waar politieke partijen op welk moment in de tijd mee bezig zijn en welke stappen je zelf per moment kunt ondernemen.
- De gereedschapskist op Biebtobieb.nl bevat onder andere een stappenplan voor lobby, kant-en-klare argumenten, een verkiezingspamflet en handige formats.
Bibliotheken in Noord-Holland kunnen zich ook aanmelden voor de Workshop Lokale lobby voor culturele organisaties van PleinC op 9 september.
Praktijkvoorbeeld: ervaringen van een gemeente en een bibliotheek
Carin Roest (Gemeente Haarlem) en Cora König (Bibliotheek de Plataan) delen hun ervaringen met samenwerken tussen gemeente en bibliotheek. Ze benadrukken het belang van persoonlijk contact, inzicht in politieke agenda’s en het vroegtijdig betrekken van raadsleden tijdens de verkiezingsperiode.
Lees het praktijkvoorbeeld
Deel 2: Publieksactiviteiten rond burgerschap & democratie
Met kleine én grote activiteiten kun je inwoners betrekken bij democratie en verkiezingen. Zorg voor levendigheid in de bibliotheek in de weken in aanloop naar een verkiezingsdag.
Waarom aandacht besteden aan de verkiezingen?
Lees allereerst in de 2 onderstaande argumentkaarten van Cubiss waarom het van belang is voor de bibliotheek zelf om aandacht te besteden aan de verkiezingen en waarom dit belangrijk is voor de burger:
Stappenplan voor 1-4 weken
SPN ontwikkelde een stappenplan met een programma in aanloop naar verkiezingen. Je vindt tips voor 1 tot 4 weken lang activiteiten op deze 4 onderwerpen:
- Aanhaken van potentiële stemmers
- Geïnformeerd naar de stembus
- Podium en verbindend platform
- Oefenplaats voor democratisch burgerschap
Tips voor de programmering
In aanloop naar de verkiezingen is de bibliotheek dé plek waar inwoners samenkomen om zich te verdiepen in thema’s als burgerschap, democratie en stemrecht. Met toegankelijke en aansprekende programmering geef je ruimte aan gesprek, verdieping en ontmoeting. Van debatten tot jongerenpanels en van workshops tot tentoonstellingen: er zijn talloze manieren om verkiezingen onder de aandacht te brengen én mensen te stimuleren hun stem te laten horen.
Praktische tips:
- Werk voor het bereiken van jongeren samen met jongerenraden of scholen.
- Zet de Verkiezingskrant of StemWijzer in als aanleiding voor gesprek
- Maak voor de financiering van de activiteiten gebruik van beschikbare fondsen.
Meld je aan voor het Inspiratie-uurtje van de samenwerkende POI’s op 28 augustus.
Het verkiezingsdossier op de website van SPN biedt ook een handige lijst met concrete tips, namen van sprekers en organisaties en bronnen waar je uit kunt putten.
Ga naar de SPN website
Een keus aan activiteiten
- Organiseer een verkiezingsdebat of dialoogtafel.
- Werk samen met ProDemos. Zij verzorgen door het hele land gratis informatiebijeenkomsten. Bijvoorbeeld over hoe de democratie werkt, of de rechtsstaat en de rechtspraak.
- Creëer een ‘stem-informatiepunt’ met hulp bij het begrijpen van stemprocedures. Gebruik de Verkiezingskrant in gewone taal van ProDemos. Via Probiblio ontvang je een pakket van 30 stuks, nabestellen kan via Prodemos.nl.
- Plaats een installatie die bezoekers op speelse en creatieve wijze laat nadenken, en combineer de installatie met een gesprek of debat. Reserveer bijvoorbeeld De Zwevende Kiezer of De Waardenzegger uit de Inspiratiegids Installaties burgerschap van de KB >
- Meld de bibliotheek aan als stembureau. Dit is een kans om bezoekers die lang niet geweest zijn hernieuwd met de bibliotheek in aanraking te brengen en past bij de rol van de bibliotheek in de democratie. Neem hiervoor contact om met jouw gemeente(n). Lees het voorbeeld van poppodium Patronaat in Haarlem >
- Bekijk voor meer voorbeelden de Toolkit Activiteiten rond burgerschap in de bibliotheek.
Praktijkvoorbeeld: Poppodium Patronaat in Haarlem
Adviseur Daniël Zegeling vertelt hoe hij hier, door het organiseren van een debat en het inrichten van een stembureau, het poppodium stevig op de politieke kaart zette.
Foto: Sebastiaan ter Burg, Flickr
Lees het blog
Tips voor basisvaardighedenspecialisten
Ruim 15% van de Nederlanders tussen de 16-65 jaar heeft moeite met de basisvaardigheden taal en/of gecijferdheid. Voor hen brengt het proces rondom de gemeenteraadsverkiezingen veel uitdagingen met zich mee. Denk aan het begrijpen van de standpunten van partijen en het invullen van een stembiljet. De bibliotheek kan deze groep op diverse manieren ondersteunen.
- Gebruik de Verkiezingskrant in gewone taal van ProDemos. Deze krant is kort voor de verkiezingen beschikbaar. Via Probiblio ontvang je één pakket van 30 stuks. De krant is gratis na te bestellen als drukbestand of in pakketten via ProDemos.nl.
- Organiseer een debat in eenvoudige taal.
- Organiseer een informatiebijeenkomst in heldere taal. Denk aan vragen als ‘wat is democratie’ of ‘wat doet de gemeenteraad?’. Cubiss ontwikkelde deze instructie >
- Biedt oefensessies aan met begrijpelijke stemwijzers of stemcomputers.
- Werk samen met andere taalaanbieders, maatschappelijke organisaties of een stembureau.
- Zorg voor toegankelijke verkiezingen, fysiek en online met de ProDemos handreiking voor toegankelijke verkiezingen >
Tips voor collectiespecialisten
Gebruik je collectie om het thema verkiezingen op een aantrekkelijke manier onder de aandacht te brengen.
- Maak een display met boeken over democratie, activisme en stemrecht. Download de leeslijst voor volwassenen >
- Betrek de fractievoorzitters en richt een tafel in met de top 5 van boeken die hen hebben geïnspireerd of veranderd.
- Stel themalijsten op voor jeugd, jongeren en volwassenen
- Zet graphic novels, romans en non-fictie in die uitnodigen tot nadenken over burgerschap.
- Kopieer de slimme actie van Bibliotheek Utrecht: combineer tegengestelde boeken en zet lezers aan het denk. Lees het RTL nieuwsbericht >
- Vul de collectie aan met de gratis ProDemos krant >
Collectietips voor leesmediaconsulenten
De verkiezingstijd biedt een goed moment om te onderzoeken hoe leerkrachten met burgerschap werken of kunnen werken. En daar is jeugdliteratuur geschikt voor!
Belangrijke tips:
- Gebruik jeugdliteratuur om het abstracte thema ‘democratie’ concreet te maken
Selecteer boeken die het thema democratie verkennen. Bespreek met de docent hoe je met zulke boeken gesprekken in de klas op gang kunt brengen over bijvoorbeeld stemrecht en participatie. Voeg hier gespreksvragen aan toe en stimuleer leerlingen om vanuit hun eigen ervaring te reflecteren. - Blijf jezelf én de docent inspireren en ondersteunen
Volg zelf relevante webinars en podcasts om je kennis actueel te houden en wissel ideeën uit met collega’s. Denk proactief mee met docenten over hoe democratie burgerschap op natuurlijke wijze in het onderwijs verweven kan worden.
Lees meer tips in het blog ‘Burgerschap en jeugdliteratuur: inspiratie voor leesmediaconsulenten’
Tips voor frontoffice- en publieksmedewerkers
Als frontoffice- of publieksmedewerker speel jij een belangrijke rol in het informeren van bezoekers. Rond de verkiezingen in maart 2026 zijn bibliotheken dé plek voor betrouwbare informatie, ontmoeting en ondersteuning. Hieronder vind je tips om bezoekers goed op weg te helpen. Toets wel altijd even bij je leidinggevende wat er bij jouw takenpakket hoort.
1. Weet wat er gebeurt in jouw bibliotheek
- Check op het intranet of via je collega’s wat er gepland is aan activiteiten, informatiepunten of samenwerkingen.
- Weet of jouw locatie fungeert als stemlokaal of aanleverpunt voor briefstemmen.
- Vraag je teamleider of communicatiecollega of er een overzicht is van verkiezingsgerelateerde initiatieven.
2. Gebruik de informatiematerialen
- Zorg dat je weet waar de verkiezingsmaterialen liggen (bijvoorbeeld folders, flyers, posters of schermberichten).
- Maak bezoekers attent op de eventuele verkiezingspagina op de website van de bibliotheek of op landelijke platforms zoals Hoewerktstemmen.nl.
- Zorg dat verkiezingsposters en flyers goed zichtbaar zijn bij de balie en in de hal.
3. Help bij vragen over stemmen en democratie
- Je hoeft geen expert te zijn! Verwijs gerust door naar het lokale informatiepunt, een DigiTaalhuis of een collega van de afdeling basisvaardigheden.
- Bij vragen over hulp bij het stemmen, kun je bezoekers wijzen op gratis (taal)ondersteuning of op oefensites als Oefenen.nl en Stemmen met verstand (voor mensen met een lichte verstandelijke beperking).
4. Wees alert op laaggeletterdheid of digitale vragen
- Veel mensen durven niet te vragen. Een vriendelijke vraag als “Wilt u misschien hulp bij het begrijpen van informatie over stemmen?” kan een wereld van verschil maken.
- Wijs mensen op workshops, spreekuren of oefenomgevingen, als die er zijn.
5. Stimuleer het gesprek
- Nodig mensen uit om hun stem belangrijk te vinden, zonder politieke voorkeur te uiten.
- Stel vragen als: “Gaat u stemmen dit jaar?” of “Weet u al hoe dat werkt?”
- Als er een debat, lezing of expositie is, nodig bezoekers actief uit om mee te doen.
6. Wees inclusief en onafhankelijk
- Laat merken dat iedereen welkom is, ongeacht politieke voorkeur of achtergrond.
- Houd de toon vriendelijk, open en feitelijk.
Over neutraliteit rondom programma’s in verkiezingstijd. Is de bibliotheek neutraal?
Deze informatie is overgenomen van het verkiezingsdossier op de website van de SPN.
Bij programma’s rond maatschappelijke thema’s en zeker in verkiezingstijd komt regelmatige de vraag op: kan en moet je als bibliotheek neutraal zijn? Veel bibliotheken worstelen met deze vraag, zeker bij het organiseren van activiteiten rond politieke of schurende onderwerpen. Het streven naar neutraliteit is begrijpelijk — bibliotheken willen immers een veilige en toegankelijke plek zijn voor iedereen, ongeacht achtergrond of overtuiging. Toch laat de praktijk zien dat neutraliteit niet mogelijk is, en misschien ook niet wenselijk zoals de publicatie Neutraliteit en de Bibliotheek van Cubiss mooi beschrijft.
Bibliotheken kiezen geen partij, maar kiezen wél positie als het gaat om democratische waarden zoals gelijkwaardigheid, inclusie, vrijheid van meningsuiting en toegang tot betrouwbare informatie. Dat vraagt om keuzes, om durf en om het gesprek — ook als het schuurt. Dat betekent niet dat bibliotheken mensen willen overtuigen van een bepaald standpunt, maar juist dat ze ruimte bieden voor verschillende perspectieven. Door het gesprek te faciliteren, informatie toegankelijk te maken en mensen uit te nodigen om hun mening te vormen, draagt de bibliotheek bij aan een levendige democratie. Niet door boven het debat te staan, maar door het mogelijk te maken.
Juist in verkiezingstijd is het belangrijk dat bibliotheken deze rol pakken: als oefenplaats voor democratie, als verbinder in de samenleving, en als plek waar mensen zich gezien en gehoord voelen.
Lees ook over het gebruik van de Democratische code >
Evalueren na afloop
De landelijke verkiezingen of de gemeenteraadsverkiezingen zijn voorbij: dit is een mooi moment om stil te staan bij wat goed ging en wat beter kan. Jullie hebben in korte tijd iets moois neergezet. Door samen terug te kijken, vier je wat goed ging, ontdek je wat beter kon én zie je hoeveel impact je eigenlijk hebt gemaakt.
- Evalueren binnen de bibliotheek: Plan een korte interne evaluatie met de collega’s die hebben meegewerkt aan de activiteiten en bespreek vragen als: Wat werkte goed rond de verkiezingscampagne in de bibliotheek? Wat had anders gekund? Wat willen we meenemen naar volgende verkiezingen? Je kunt ook per team evalueren, de interne evaluaties bundelen en conclusies schrijven. Gebruik deze lijst met vragen >
- Evalueren met het publiek: Overweeg ook een korte publiekspeiling of voer gesprekken met gebruikers aan de balie: Hebben bezoekers de verkiezingsinformatie opgemerkt? Was het aanbod duidelijk en toegankelijk? Zo verzamel je waardevolle inzichten én versterk je de rol van de bibliotheek als democratische ontmoetingsplek.
Advies nodig?
Aniek van Son
Adviseur Educatie Volwassenen (Digitale Geletterdheid en Digitaal Burgerschap)
Expertises
Maakplaatsen, erfgoed, primair onderwijs, digitaal comfortabele volwassenen
Artikelen van Aniek
Sluit
Expertises
Third place
Artikelen van Noor
Sluit
