-
- ...
- Thema's
- Programmering
- Dossier Verbinding collectie en programmering
Dossier Verbinding collectie en programmering
Verbinding tussen programmering en collectie kan op allerlei manieren. Wil je in jouw bibliotheek een gezamenlijke visie ontwikkelen, betere samenwerking tussen de collectiespecialisten en de programmamakers, of ben je benieuwd wat de voordelen hiervan zijn? In dit dossier lees je er meer over en kun je vervolgens meteen samen de eerste stappen zetten.
De inzichten in dit dossier zijn het resultaat van het Ontwikkeltraject verbinding Collectie en Programmering (2022) en het vervolg in 2025. Ook vinden de inzichten die ontstaan uit het gezamenlijk optrekken van de Probiblio collectieadviseurs en adviseurs programmering hier een plek.
Inhoud van dit dossier
Waarom is de verbinding tussen collectie en programmering belangrijk?
- Verbinding tussen lange én korte termijn
Waar de collectioneur werkt met een lange horizon — boeken blijven vaak 10 jaar in de collectie — reageert de programmamaker juist op de actualiteit. Door samen te werken ontstaat een balans tussen snelle respons en blijvende relevantie. Urgente thema’s krijgen verdieping, en tijdloze onderwerpen blijven actueel. - Een logische ervaring voor de bezoeker
Bezoekers zien de bibliotheek als één geheel, en maken geen onderscheid tussen collectie of programma. Door intern samen te werken, sluit het aanbod beter aan op die beleving. - Sterker inhoudelijk aanbod
De collectiespecialist weet wat er aan boeken, materialen en bronnen beschikbaar is, terwijl de programmamaker weet wat leeft bij de doelgroep. Door samen te werken, ontstaan activiteiten die inhoudelijk rijk zijn én aansluiten bij de actualiteit. Denk aan een talkshow rondom een nieuw boek, of een leesclub gekoppeld aan een maatschappelijk thema. De inhoud krijgt zo meer diepgang en relevantie. - Meer impact bij de gebruiker
Als collectie en programmering elkaar versterken, wordt het aanbod herkenbaarder en aantrekkelijker. Een bezoeker die naar een lezing komt, kan ter plekke verder lezen over het onderwerp. Of iemand die een boek komt lenen, wordt verrast door een activiteit die erbij aansluit. Zo ontstaat een rijkere gebruikerservaring. Samenwerking stimuleert ook een actievere houding naar buiten toe. Denk aan programmering op andere locaties, of het inkopen van boeken via een lokale boekhandel als iets niet beschikbaar is via de NBD Biblion. Door flexibel en creatief te zijn, vergroot je je bereik én je impact. - Beter inspelen op maatschappelijke thema’s
De bibliotheek biedt steeds vaker ruimte aan urgente thema’s zoals inclusie, duurzaamheid of digitale geletterdheid. Programmeurs spelen in op de actualiteit, terwijl collectioneurs zorgen voor context en verdieping. Als die 2 goed op elkaar afgestemd zijn, kun je als bibliotheek echt van betekenis zijn in het publieke debat. - Efficiënt gebruik van middelen en expertise
Samenwerking voorkomt dubbel werk en maakt het makkelijker om keuzes te maken. Programmamakers kunnen veel leren van de inhoudelijke kennis van collectioneurs, bijvoorbeeld over de breedte en diepgang van een thema. Collectioneurs kunnen op hun beurt de inzichten van programmamakers en bezoekers gebruiken om de collectie beter aan te laten sluiten op de tijdgeest. Samen til je de kwaliteit naar een hoger niveau. Tijd, geld en energie worden gerichter ingezet, met meer resultaat. Door bijvoorbeeld bij een bestaande activiteit een passende collectie te betrekken, haal je meer uit wat je al doet. - Van collectie naar beleving
De collectie wordt meer dan alleen een rij boeken; het wordt een aanleiding tot ontmoeting, gesprek of activiteit. Een boek over migratie kan het startpunt zijn voor een dialoogavond. Of een roman over klimaatverandering leidt tot een filmvertoning en nagesprek. Zo groeit de bibliotheek uit tot een plek waar verhalen tot leven komen.
Twee werelden: Interview met programmamaker Ilias Zian en collectioneur Monique Groenenveld (OBA)
Het interview is heel illustratief voor de verschillende werelden waarin de collectioneur en programmamaker in lijken te leven. Soms spreek je elkaars taal niet goed (genoeg), en collectioneren en programmeren hebben een heel verschillend tempo.
Lees het interview
De experimenten van 5 bibliotheken
Hoe kun je collectie en programmering écht met elkaar verbinden? 5 bibliotheken gingen hiermee aan de slag en deden verrassende inzichten op. Ze experimenteerden met nieuwe werkvormen, samenwerking tussen collega’s én het betrekken van bezoekers. De uitkomsten zijn inspirerend en praktisch – en laten zien hoe het anders én beter kan. Lees mee met hun verhalen.
Experimenteer ook! En laat het ons weten als jij een mooi voorbeeld hebt om aan dit overzicht toe te voegen.
Wat was het idee?
Laat bezoekers meedenken over de collectie, zeker als ze ergens veel van weten. Dat maakt hen ambassadeurs van de bieb. Soms kunnen ze zelfs bijdragen aan programmering, als expert of ervaringsdeskundige.
Wat gebeurde er met bezoekers?
In Hoorn miste een bezoeker zichtbare lhbtq-boeken. In gesprek met de collectioneur werd gekeken hoe deze beter zichtbaar konden worden. In Zoetermeer leverde een enquête onder aanvragers van aanschafverzoeken waardevolle gesprekken op. In Heiloo draagt een stagiaire fanfiction-boeken aan. Bezoekersrelaties kun je actief invullen, bijvoorbeeld met wijkbudgetten of gastcuratoren.
Wat gebeurde er tussen medewerkers?
In Zoetermeer werd de frontoffice zich bewuster van de kansen voor verbinding tussen collectie en programmering. Programmamakers betrekken nu eerder de collectioneurs. In Hoorn werd dit doorgetrokken naar de lhbtq-community, die boekentips gaat geven in filmpjes. Zo wordt bezoekersbetrokkenheid versterkt.
Wat is er geleerd?
Aanschafverzoeken kun je makkelijker zichtbaar en bespreekbaar maken. Ze vormen vaak de start van programmering en relatieopbouw. Frontoffice-medewerkers spelen daarin een sleutelrol: zij kunnen signalen opvangen, doorverwijzen en de band met bezoekers versterken.
Wat was het idee?
Bij elk programma past wel een boek. Waarom dan niet de spreker vragen om boekentips te geven? In een kort filmpje deelt de spreker boeken die aansluiten bij het thema of die persoonlijk veel betekenen. De bibliotheek schaft de boeken aan en brengt ze onder de aandacht.
Wat gebeurde er tussen medewerkers?
In Kennemerwaard ontdekten programmamakers en collectioneurs dat samenwerken ook gedeelde verantwoordelijkheid betekent. Dat bleek niet alleen effectief, maar ook prettig – al was het soms even wennen.
Wat is er geleerd?
Niet iedereen wil op camera, maar dat is op te lossen door het filmen onderdeel te maken van het programma. Een simpele iPhone-video werkt prima. De tips kunnen getoond worden in de bieb, online geplaatst én gekoppeld aan de collectie. Continuïteit is belangrijk – bijvoorbeeld via een leesclub die zelf programmeert en tips blijft delen.
Wat was het idee?
Het Huis van alle talen is een samenwerking tussen de ObA en diverse communities. Samen met partners worden collecties en programmering zichtbaar gemaakt via presentatieblokken in de bieb, voorzien van QR-codes die verwijzen naar de agenda.
Wat gebeurde er met bezoekers?
Bijvoorbeeld de collectie van The Black Archives werd populair, omdat die bij de ObA wel uitleenbaar is. Andere collecties en programma’s lopen minder hard. De zichtbaarheid neemt toe als partners hun achterban activeren, bijvoorbeeld via sociale media.
Wat gebeurde er tussen medewerkers?
Medewerkers moeten weten wat er in de presentatieblokken staat en waar ze bezoekers naartoe kunnen verwijzen. Lege blokken vallen op en vragen om actie. Rondleidingen en het in kaart brengen van de collecties hielpen om overzicht te krijgen en het onderdeel te maken van het dagelijks werk.
Wat is er geleerd?
De koppeling tussen collectie en programmering kan sterker, zowel in de presentatie als intern. Collega’s moeten weten wat er speelt, zodat ze bezoekers beter kunnen informeren en betrekken.
Wat was het idee?
Poëzee is een woordfontein in de bibliotheek, geïnspireerd op de sfeer van een stadspark. Bezoekers bepalen zelf wat ze horen, zien of lezen. De installatie bestaat uit de Wolk-display, een AR-app en QR-codes naar poëzie op YouTube en Spotify. Het is een laagdrempelige manier om verhalen en poëzie te beleven.
Wat gebeurde er met bezoekers?
Bezoekers moesten wennen aan de interactieve vorm. De vraag rees: hoe actief nodig je mensen uit? Uiteindelijk bleek dat als één persoon nieuwsgierig is, anderen volgen. Verhalen worden toegankelijker als je weet dat de maker dichtbij is — soms zelfs gewoon in de bibliotheek werkt.
Wat is er geleerd?
De woordfontein kan breder en thematischer worden ingezet, ook buiten de bieb, zoals op festivals. Frontoffice-medewerkers spelen een cruciale rol bij het uitnodigen van bezoekers. Taalgebruik doet ertoe: termen als ‘hiphop’ spreken soms meer aan dan ‘poëzie’. Actieve begeleiding is nodig om de collectie tot leven te brengen.
Wat was het idee?
Hoe maak je de bibliotheek verrassend? Met een ‘boekenmatchmaker’ die, op een sfeervol aangeklede plek, de perfecte boekentip geeft op basis van iemands interesses. Het boek is meteen beschikbaar om mee te nemen.
Wat gebeurde er met bezoekers?
Bezoekers waren eerst wat terughoudend, maar werden snel enthousiast door het persoonlijke contact. Praten over boeken bleek een fijne, laagdrempelige manier om verbinding te maken. Ook ontstaan zo vanzelf koppelingen tussen programmering en collectie.
Wat gebeurde er tussen medewerkers?
Voor een goede match zijn collectiekennis en catalogustoegang cruciaal. Ook samenwerking met marcom helpt om bezoekers op het juiste moment te bereiken. Goede voorbereiding en zichtbaarheid maken het effect groter.
Wat is er geleerd?
Persoonlijk contact werkt – ook voor wie denkt er geen behoefte aan te hebben. Bezoekers kunnen zelf ook matchmaker zijn, zoals kinderen of oud-medewerkers. Nieuwe boeken als inspiratie neerleggen helpt. En: het matchen is ook voor de medewerker verrassend leuk om te doen.
Interview: Rixt Hulshoff Pol van Wereldmuseum Amsterdam
Op 22 mei was Rixt Hulshoff Pol een van de sprekers op de landelijke programmamakersdag rond het thema Buiten je bubbel. Meerstemmigheid is haar uitgangspunt. Wij spraken haar over haar werk als programmamaker bij het Wereldmuseum Amsterdam.
Lees het interview
Ingrediënten voor succesvolle samenwerking
Samenwerken tussen collectioneurs en programmamakers is essentieel voor een relevant en samenhangend aanbod in de bibliotheek. Maar wat zijn de ingrediënten voor succesvolle samenwerking? Denk aan een gedeeld toekomstbeeld, fysieke nabijheid of overlegstructuren, steun vanuit directie en SOOB-BOZH, en werken vanuit dezelfde prioriteiten. Door over grenzen van functies heen te kijken, ontstaat er ruimte voor synergie en innovatie.
De belangrijkste tips voor samenwerking:
- Bepaal samen wat succes is en hoe je dat meet.
- Sluit aan bij bestaande communities en werk samen met partners.
- Maak gezamenlijke domeinplannen voor afstemming en focus.
- Zorg voor structureel overleg of werk op dezelfde locatie.
- Vraag steun van directie en SOOB-BOZH voor duurzame samenwerking.
- Werk vanuit een gedeeld toekomstbeeld en gedeelde waarden.
- Gebruik projectplannen om samenwerking concreet te maken.
- Kies één systeem om samen in te werken.
- Richt je op dezelfde doelgroepen voor meer impact.
- Creëer ruimte voor meeloopdagen of stages tussen teams.
Programmamakers en collectioneurs werken vanuit verschillende dynamieken: programmamakers reageren op de actualiteit, terwijl collectioneurs bouwen aan een duurzame collectie die soms 10 jaar meegaat. Dat verschil in tempo en focus kan schuren, zeker als het gaat om gevoelige onderwerpen. Maar juist daar ligt een kans: programmamakers kunnen gebruikmaken van de inhoudelijke kennis van collectioneurs, bijvoorbeeld om actuele thema’s te verdiepen met passende boeken. Collectioneurs kunnen op hun beurt via programmamakers of bezoekers toetsen of de collectie nog aansluit bij de tijdgeest. Door die uitwisseling versterken ze elkaars werk.
Programmamakers en collectioneurs moeten over de grenzen van hun eigen vak heen kijken én zich meer naar buiten richten. Denk aan samenwerken met externe partners, programmeren buiten de bibliotheek of boeken aanschaffen bij de lokale boekhandel als iets niet via NBD Biblion te krijgen is. Binnen de bibliotheek kunnen ze veel van elkaar leren en elkaar versterken. Door de drukte krijgen afvinklijstjes vaak voorrang, maar juist het maken van gezamenlijke keuzes en vooruitkijken helpt om het vak op te rekken en meer samenhang te creëren in het aanbod.
Samenwerking vraagt om organisatiekracht
Het oprekken van het vak vraagt ook iets van de organisatie. Werken collectioneurs en programmamakers op verschillende locaties, dan wordt elkaar vinden lastiger. Fysiek contact helpt, maar ook strategische keuzes zijn bepalend: bevordert de organisatie samenwerking of juist niet? Als op hoog niveau aandacht is voor samenwerking, wordt het voor medewerkers makkelijker. Zorg dat die aandacht breed bekend en gedragen is. Leg uit waarom samenwerking belangrijk is en welke rol collega’s hierin kunnen spelen. Zo ontstaat ruimte voor afstemming en wederzijds begrip tussen collectie en programmering, en wordt samenwerking vanzelfsprekender in plaats van incidenteel.
Samenwerken op je eigen schaal
Of je nu werkt in een kleine of grote bibliotheek: samenwerken tussen collectie en programmering is overal mogelijk, op een schaal die past bij de organisatie. In kleinere teams is samenwerken vaak eenvoudiger te organiseren, terwijl grotere organisaties meer mogelijkheden hebben voor onderzoek en strategie. Begin klein, bijvoorbeeld met collectie zoeken bij bestaande programmering. Van daaruit kan de samenwerking groeien. Ook in de strategische personeelsplanning kunnen slimme keuzes gemaakt worden om uitwisseling te stimuleren. Het belangrijkste is dat iedere bibliotheek bewust kiest wat haalbaar en passend is binnen de eigen context en mogelijkheden. Zo ontstaat duurzame samenwerking.
De bezoeker als verbindende factor
Bezoekers zien de bibliotheek als één geheel, ongeacht locatie. Dan is het logisch om intern ook meer samen op te trekken. Collectie en programmering kunnen elkaar versterken, zeker als de bezoeker wordt betrokken bij wat er aangeschaft en georganiseerd wordt. Dat zorgt voor meer samenhang in het aanbod en sluit beter aan bij de verwachtingen en beleving van de gebruiker.
Gouden regels voor programmering & collectioneren
De precieze invulling van de samenwerking tussen collectie en programmering zal er in iedere bibliotheek anders uitzien. Hoe kan je de samenwerking faciliteren en onder de aandacht brengen bij andere collega’s? Wat is daarvoor nodig? In ieder geval kun je daarvoor deze gouden regels hanteren:
- Collectioneren is een vorm van programmeren.
- De bibliotheek onderscheidt zich door het hebben van een collectie, daarom programmeren we niet zonder de collectie daarbij te betrekken.
- Al onze programmering heeft een lokaal of een actueel haakje.
- 20% van onze collectie is onderscheidend en sluit aan bij onze doelstellingen, doelgroepen en programmering.
- We nemen de tijd om plannen en wensen in gezamenlijkheid vorm te geven.
- Zowel bij collectioneren als bij programmeren proberen we buiten de muren van de bibliotheek te kijken, door bijvoorbeeld burgercollectioneurs, samen te werken met maatschappelijke organisaties en de bibliotheek op onverwachte plaatsen te laten op poppen.
- Zonder marketing zijn we nergens.
- Onze collecties en programmering sluiten aan bij de Code Diversiteit & Inclusie in de cultuursector.
Advies nodig?
Expertises
Artikelen van David
Expertises
Artikelen van Noor
