Inzichten vanuit de Educatiedag om je horizon te verbreden

Taal en lezen als maatschappelijke opdracht

Inzichten uit de presentatie van Wenckje Jongstra. Zij werkt als associate lector Taalstimulering in het Kennis- en Innovatiecentrum van Hogeschool KPZ.

Leesbevordering gaat over veel meer dan techniek of methode. Het raakt aan kansenongelijkheid, identiteitsvorming en maatschappelijke verbinding. Vanuit dat bredere perspectief ontstaan de volgende inzichten.

Taal is breder dan lezen en schrijven alleen

Taal vormt denken, identiteit, relaties en cultuur. Onderwijs kijkt vaak nog te beperkt naar taal als (technische) vaardigheid, terwijl door de digitale beeldcultuur taal en geletterdheid steeds belangrijker wordt.

Leesmotivatie en leesvaardigheid vragen om een andere aanpak

Je leest omdat je iets wilt weten, niet om strategieën te oefenen zoals bij ‘begrijpend lezen’. Leraren zijn niet altijd zelf lezers, maar zij hebben wel een belangrijke rol in het begeleiden van leerlingen bij lezen. Die rol vraagt om horizonverbreding: ruimte geven aan de leeskeuzes van leerlingen én hen begeleiden naar boeken waarvan ze nog niet wisten dat ze daarbij zouden aansluiten, zoals beschreven door Aidan Chambers.

Ongelijkheid in taalontwikkeling vraagt compenserend onderwijs

Cultureel en sociaal kapitaal zijn ongelijk verdeeld: waar je wieg staat bepaalt hoeveel kansen je hebt. Toegang tot materialen, een inclusieve leeromgeving en actieve compensatie zijn nodig om ieder kind te laten leren.

Lezen is een middel voor maatschappelijke verbinding

Nieuwe kerndoelen vragen om taal in samenhang. Lezen helpt kinderen perspectieven te begrijpen, kritisch te denken en hun eigen rol in een groter geheel (de maatschappij) te zien. Gesprekken over wat teksten betekenen zijn daarbij essentieel.

Bibliotheken en leesconsulenten zijn sleutelspelers in leesbevordering

Van rijke teksten tot professionalisering, van tekstloze prentenboeken tot literatuurcirkels: bibliotheken bouwen bruggen tussen school en thuis en kunnen de aanjager zijn die leraren en ouders nodig hebben.

Meertaligheid als kracht in plaats van tekort

Inzichten vanuit Elma Blom, hoogleraar Taalontwikkeling en Meertaligheid in Gezin en Onderwijs.

Meertaligheid wordt in onderwijs en opvoeding nog vaak benaderd vanuit zorgen. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat deze zorgen meestal niet terecht zijn en biedt handvatten om meertaligheid juist te benutten.

1. Bij meertaligheid wordt vaak onterecht gedacht dat er sprake is van een taalachterstand. Echter, we kunnen in de meeste gevallen spreken van een blootstellingsachterstand.
2. Het mixen van talen betekent niet dat kinderen verward zijn of in verwarring raken. Kinderen kunnen vanaf ongeveer 2,5 jaar heel goed verschillende talen onderscheiden.
3. Translanguaging geeft ruimte om beter tot leren te komen. Kleine stappen zijn bijvoorbeeld kinderen elkaar laten overleggen in de thuistaal of het gebruik van vertaalapps als spiekbriefje.
4. Een taalbad betekent niet dat de thuistaal daar niet naast kan bestaan.
5. Overstijgend naar taal kijken biedt kansen. Door talen te vergelijken leren kinderen overeenkomsten en verschillen herkennen en begrijpen. Ook in activiteiten met ouders ontstaan zo mogelijkheden om samen taal te verkennen.

Leesbevordering als gedeelde verantwoordelijkheid

Internationale inzichten uit Portugal.

Een blik over de grens laat zien hoe anders leesbevordering georganiseerd kan worden wanneer samenwerking structureel onderdeel is van het systeem.

1. Jeugdliteratuur is een middel om jongeren te vormen, niet alleen om ze aan het lezen te krijgen.
   Boeken helpen leerlingen om zichzelf, anderen en de wereld te begrijpen. De teacher librarian kiest en bemiddelt titels die aansluiten bij brede (burgerschaps)thema’s en niveau.
2. Leesbemiddeling draait om dialoog en keuzevrijheid.
   De nadruk ligt op gesprek, verkenning en het samen zoeken naar boeken die passen bij interesses en behoeften van leerlingen. Dat vergroot eigenaarschap en leesmotivatie.
3. Educating the educators: leraren hebben ook leesbevordering nodig.
   Leraren en begeleiders voelen zich niet altijd zeker in jeugdliteratuur. De teacher librarian kan hen ondersteunen met inspiratiesessies, boekentips, themalijsten en lesideeën, zodat zij zelf betere leesbevorderaars worden.
4. Een sterk netwerk maakt het verschil.
   In Portugal werken teacher librarians samen met externe partners (bibliotheken, uitgevers, culturele organisaties) om leesprojecten op te zetten. Die samenwerking vergroot impact én zorgt ervoor dat scholen niet alles alleen hoeven te doen.

Deze aanpak laat zien dat leesbevordering sterker wordt wanneer verantwoordelijkheid gedeeld wordt en expertise zichtbaar aanwezig is in het onderwijs.

Wat nemen we mee?

De inzichten uit de Educatiedag laten zien dat leesbevordering om verbreding vraagt. Van taal als vaardigheid naar taal als drager van betekenis, van lezen als individuele prestatie naar lezen als sociaal en maatschappelijk proces en van losse interventies naar samenwerking tussen professionals.