Sociaal-juridische hulp in de bibliotheek: opkomend en blijvend?

In dit artikel bespreken we de rol die openbare bibliotheken kunnen aannemen op het gebied van sociaal-juridische hulp. Aan de hand van informatie, praktijkvoorbeelden, mogelijkheden en tips kun je zelf aan de slag gaan met dit thema in de eigen bibliotheek. Bedenk altijd dat maatwerk, hoe groot of klein ook, al een verschil kan maken voor inwoners in jouw werkgebied.

Hoe worden sociaaljuridische vaardigheden omschreven? 

Sociaal-juridische hulp behandelt onderwerpen zoals conflicten, echtscheidingen, ontslag, schulden, bedrijfsregels en verzekeringen. Om concrete hulp te vinden, hebben mensen toegang nodig tot informatie, advies, begeleiding en rechtsbijstand. De communicatie met de overheid digitaliseert steeds meer en dat levert de nodige voor- en nadelen op, ook op het gebied van digitale burgerschap. Het begrijpen van jouw rechten als burger en weten waar je juridische hulp kunt krijgen, bijvoorbeeld bij scheidingen of werkconflicten, is essentieel. Het is belangrijk om te weten welke opties je hebt als je advies zoekt.

B-Netwerk stelt dat we met juridische vaardigheden de basiskennis van rechten en plichten in de samenleving bedoelen. Waar een burger de juist informatie en begeleiding kan vinden is alleen niet altijd duidelijk. Bibliotheken kunnen een duidelijkere samenwerking aangaan met een juridisch loket, een jongerenloket of andere partners in het werkgebied. De bibliotheek kan immers als een laagdrempelige en vrij toegankelijke locatie worden ervaren en zou een faciliterende rol kunnen spelen in het helpen en doorverwijzen. Dit kan een mooie aanvulling op het IDO en andere (maatschappelijk gerelateerde thema-) spreekuren zijn.

Wat gebeurt er al: moeten we instappen?

De bibliotheken de Boekenberg (Nissewaard), Bibliotheek Velsen, Bibliotheek C. (Haarlemmermeer) en de West-Friese Bibliotheken werken al met spreekuren. Zo hebben ze hier bijvoorbeeld een vast dagdeel voor gereserveerd in samenwerking met een lokale partij, zoals een advocatenbureau. Sommige bibliotheken rekenen administratiekosten, anderen bieden het gratis aan. Bibliotheek Zoetermeer werkt met net-afgestudeerde juristen waar het spreekuur openblijft totdat iedereen geholpen is. Bibliotheek Wassenaar heeft een maandelijks juridisch spreekuur met een ervaren notarieel jurist die gratis vragen beantwoordt over onderwerpen zoals familierecht, afwikkeling van nalatenschappen, hypotheken, echtscheidingen enzovoorts. Bibliotheek Aanzet (Dordrecht) werkt samen met een advocatenkantoor die voor een deel juridische hulp bieden aan mensen die deze hulp niet kunnen betalen. Dit doet de organisatie telefonisch.

Deze praktijkvoorbeelden kunnen je inspiratie geven hoe je spreekuren vorm kunt geven in jouw bibliotheek.

Pilot Sociaaljuridische hulp om de hoek

Begin 2021 is er pilot gestart om uit te zoeken of sociaal-juridische hulp een thema is dat in de bibliotheek thuis zou kunnen horen. Deze pilot is in samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek en Sociaal Werk Nederland. Bij Bibliotheek Hengelo, Bibliotheek Venray en Bibliotheek Mar & Fean liep een pilot om gratis sociaal-juridisch spreekuur voor burgers aan te bieden. Met behulp van deskundigen wilden ze de samenwerking in dit domein verbeteren. De resultaten, gepresenteerd op 22 mei 2023, waren positief. In Hengelo werd een zelfstandig Sociaal Raadslid ingezet, in Venray vertegenwoordigden dienstverleners welzijnsorganisatie Synthese en in Mar&Fean was vrijwilligersorganisatie Barones, deel van Caleidoscoop, betrokken.

Pilot Bibliotheek Hengelo

In Bibliotheek Hengelo waren tussen juni 2021-2022 396 hulpvragen, waarvan 33% over sociale uitkeringen/voorzieningen. 20% betrof deurwaarders, energiebedrijven en verzekeringen en 13% over belastingzaken. Van de vragen kwamen 300 bezoeken, 68 telefoontjes en 28 mails binnen. In 86% van de gevallen was er geen vervolg nodig. Soms werd er doorverwezen naar advocaten, wijkkracht of het IDO. De pilot in de bibliotheek is succesvol gebleken vanwege de grote animo en directe oplossingen.

Mogelijkheden komende periode voor jongvolwassenen en volwassenen

Gezien deze recente successen in onze sector is het belangrijk om de mogelijkheden van sociaal-juridische hulp in de bibliotheek te onderzoeken. Denk bijvoorbeeld aan de volgende mogelijkheden:

• Een warme samenwerking tussen sociaal-juridische hulp en het IDO kan een hulpvraag nog effectiever behandelen en beantwoorden
• Vergeet ook niet de jongvolwassenen. Ook zij krijgen te maken met schulden, dreigende werkloosheid en missen vaak de informatie om te weten waar ze laagdrempelige begeleiding en advies kunnen krijgen. Veel gemeenten hebben een jongerenloket waar mee samengewerkt kan worden.
• Werk samen met jouw lokale en provinciale netwerk: kan de bibliotheek een samenwerking aangaan met partners uit de omgeving? Is een bepaalde organisatie een goede mogelijke samenwerkingspartner? Misschien heeft deze samenwerkingspartner nog niet gedacht aan een samenwerking met de lokale bibliotheek terwijl het een mooie kans is om meer mensen deskundig te kunnen helpen.
• Neem altijd de volgende algemene vragen mee in de overweging iets met dit thema te gaan doen:
• Sluit deze dienstverlening aan op de doelstellingen van jouw bibliotheek?
• Hoe ga je de tijd en energie verantwoorden rondom het opzetten van acties binnen dit thema?
• Kijk wat de gemeente al doet rondom dit thema en hoe groot de problematiek is.
• Onder welke doelgroep bestaat deze problematiek in jouw gemeente?
• Bestaat er in jouw gemeente een juridisch loket of een jongerenloket waarmee jouw bibliotheek een goede samenwerking zou kunnen aangaan?

Houd deze ontwikkeling vooral in de gaten en denk aan maatwerk voor jouw bibliotheek.