-
- ...
- Thema's
- Basisvaardigheden
- Dossier: Bibliotheken en gemeenten bouwen aan Kansengelijkheid
Dossier: Bibliotheken en gemeenten bouwen aan Kansengelijkheid
Dit dossier biedt bibliotheken en gemeenten handvatten en inspiratie voor het bevorderen van kansengelijkheid in hun werkgebied. Bibliotheken leveren al een cruciale bijdrage aan de gemeentelijke opgave van gelijke kansen. Door het aanbieden van toegankelijke diensten zoals taal- en digitale vaardigheden, en door samenwerking met lokale partners. Dit dossier geeft tips hoe zij nog bewuster gebruik kunnen maken van hun rol in het sociaal domein. Voor gemeenten biedt dit dossier concrete voorbeelden en mogelijkheden voor samenwerking.
Inhoud
De rol van bibliotheken in kansengelijkheid
Bibliotheken spelen een sleutelrol in het bevorderen van kansengelijkheid, een voorwaarde voor een inclusieve samenleving. Ze zijn toegankelijk voor iedereen en fungeren als sociale en culturele centra waar mensen niet alleen kennis vergaren, maar ook ondersteuning vinden in hun ontwikkeling. Dit houdt in dat zij een actieve rol spelen in het helpen van kwetsbare groepen, zoals mensen met een lage sociaal-economische status, migranten, ouderen, en jongeren. Of het nu gaat om het verbeteren van digitale vaardigheden, het leren van de taal, of het vinden van werk, bibliotheken bieden cruciale diensten die bijdragen aan gelijke kansen voor alle inwoners, ongeacht hun achtergrond.
Ongelijkheid tegengaan doen bibliotheken op basis van de 3 opgaven uit de Bibliotheekwet:
De nieuwe Bibliotheekwet en de zorgplicht voor gemeenten bieden nieuwe kansen voor bibliotheken om hun maatschappelijke rol te versterken. In het Bibliotheekconvenant 2024-2027 staat hoe bibliotheken de komende jaren bijdragen aan gelijke kansen voor iedereen:
- Geletterde samenleving – Bevorderen geletterdheid en leesplezier
De bibliotheek is vanaf de vroegste jeugd een essentiële partner bij het stimuleren van het lezen. De bibliotheken doen dit op grond van de algemene wettelijke bibliotheektaken, maar ook via speciale programma’s als de Bibliotheek op school (dBos) en BoekStart. Hierbij wordt ingezet op de doorgaande leeslijn waarbij de gezinsaanpak een belangrijke rol speelt. - Participatie in de (informatie)samenleving – Digitale inclusie, democratie en burgerschap
Bibliotheken stellen kennis en informatie beschikbaar. Ze spelen een stimulerende rol bij het ontsluiten, delen en activeren van informatie. Ze dragen bij aan het versterken van de democratie en burgerschap. Bibliotheken bieden hulp aan mensen bij vragen over digitale informatie. Zo kunnen ook niet of minder digitaal vaardige mensen mee blijven doen. Daarnaast zetten bibliotheken in op het vergroten van zelfredzaamheid. Dat begint bij basisvaardigheden: kunnen lezen, schrijven en digitaal basisvaardig zijn. Digitaal burgerschap betekent ook dat mensen zich actief, vaardig en weerbaar kunnen bewegen in de online samenleving. Ook zetten bibliotheken zich in om het onderwijs te ondersteunen op het gebied van digitale geletterdheid. - Leven lang ontwikkelen – vaardigheden en blijvende inzetbaarheid
Bibliotheekvoorzieningen bieden voor iedereen een openbare, neutrale en laagdrempelige (leer-, ontmoetings- en ontwikkelplek. Een plek waar iedereen op een zelfgekozen manier en tempo mee kan blijven doen, kan blijven leren en nieuwe inzichten kan opdoen. Het gaat zowel over non-formeel als informeel leren, over ontmoeting en over toegang tot kunst en cultuur. Ook gaat het om het opdoen van basisvaardigheden (zoals lezen, rekenen, digitale vaardigheden) én om het door ontwikkelen van vaardigheden die bijdragen aan blijvende inzetbaarheid.
De afspraken zijn gemaakt met het ministerie van OCW, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) afspraken met de Koninklijke Bibliotheek (KB), de Stichting Samenwerkende POI’s Nederland (SPN) en de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB).
Doe de test: Kansengelijkheid bingokaart
Welke activiteiten organiseert de bibliotheek in jouw gemeente? Check de bingokaart en doe inspiratie op voor de bibliotheek in jouw gemeente.
Lessen voor samenwerking tussen bibliotheken en gemeenten
Bibliotheken doen al veel om kansengelijkheid te bevorderen, maar er is meer potentieel als gemeenten en bibliotheken actief samenwerken. Gemeenten kunnen bibliotheken gerichter inzetten bij het realiseren van beleidsdoelen en het versterken van het sociaal vangnet voor hun inwoners. Bibliotheken kunnen door strategische samenwerking met gemeente en lokale partners hun bereik vergroten en hun impact nog verder versterken.
Lessen voor gemeenten
Voor gemeenten is het essentieel om bibliotheken te zien als strategische partners. Gemeenten kunnen profiteren van de bestaande infrastructuur van bibliotheken, die laagdrempelig en vaak toegankelijk zijn in alle wijken. Bibliotheken kunnen effectief bijdragen aan beleidsdoelen rondom de opgaven onderwijs, armoedebestrijding, welzijn en inclusie.
- Zie bibliotheken als partners in de uitvoering van sociaal beleid, aangezien de bibliotheken een laagdrempelige toegangspoort tot kwetsbare groepen biedt.
- Kijk verder dan een subsidierelatie met bibliotheken en ga een samenwerkingsrelatie aan.
- Maak gebruik van de rijksbijdrage voor de transitie van bibliotheken om kansengelijkheid te bevorderen.
Lessen voor bibliotheken
Bibliotheken hebben al veel te bieden, maar door zich meer bewust te worden van hun bijdrage aan kansengelijkheid en deze actief te delen, kunnen ze nog effectiever worden.
- Positioneer jezelf als maatschappelijke partner in plaats van alleen als culturele instelling.
- Sluit in subsidie- en projectaanvragen aan bij de termen in het coalitie-akkoord van de gemeente(n), zoals het gebruik van ‘kansengelijkheid’ en ‘sociale opgaven’. Vraag hiernaar bij je gemeentelijke contactpersoon.
- Versterk de samenwerking met lokale partners op het gebied van welzijn, armoedebestrijding en onderwijs, en zorg voor gezamenlijke (financiering van) projecten.
- Ga er niet vanuit dat interessante partners in jouw gemeente al af weten van de taken die de bibliotheek op zich neemt. Deze partijen kunnen blij verrast zijn wanneer jouw bibliotheek zich meldt voor samenwerking.
- Maak de impact van de bibliotheek zichtbaar met behulp van data en verhalen van gebruikers, bijvoorbeeld in de verantwoording aan de gemeente of zichtbaarheid in de media.
Lees het blog Hoe ga je als bibliotheek een goede relatie aan met jouw gemeente?
Interview met ervaringsdeskundige Marcella van Vloten
Marcella van Vloten, ervaringsdeskundige bij Gemeente Haarlem, vertelt over haar rol in de Buurtplaats in Bibliotheek Zuid-Kennemerland. Als iemand uit de generatie armoede weet zij precies tegen welke uitdagingen mensen aan kunnen lopen en kan zij hen goed doorverwijzen binnen de bibliotheek en het welzijnswerk. Ook Klaartje Koster van de bibliotheek komt aan het woord wat de meerwaarde is van het werken met ervaringsdeskundigen.
Bekijk de videoInterview met wethouder Robert van Asten
Robert van Asten, wethouder Stedelijke Ontwikkeling, Strategie en Europa bij de Gemeente Den Haag werkt samen met de bibliotheek om inwoners van zelfredzamer te maken. In deze video licht hij toe hoe dienstverlening en taken van de gemeente en de bibliotheken elkaar mooi aanvullen.
Bekijk de videoSuccesvolle praktijkvoorbeelden
Er ligt veel potentieel in het versterken van bestaande activiteiten en het gezamenlijk inzetten van middelen. Het delen van succesverhalen en best practices maakt het makkelijker om actiepunten te formuleren en impact te maken op lokaal niveau. Deze voorbeelden laten zien hoe bibliotheken en gemeenten, en andere gemeentelijke of maatschappelijke partners, effectief samen kunnen werken aan kansengelijkheid.
Taalvaardigheden verbeteren
- Bibliotheek: Bibliotheek Waterland
- Samenwerkingspartners: OBS Noorderlicht, Onderwijsadviesbureau 1801
Bibliotheek Waterland werkt samen met OBS Noorderlicht en 1801 aan een intensief taaltraject voor leerlingen die laag scoren op begrijpend lezen. Het traject bestaat uit studieochtenden, klassenobservaties en een leesplan gericht op leesplezier en eigenaarschap. Leerkrachten en ouders worden actief betrokken, en de Bibliotheek op school wordt aantrekkelijker gemaakt met nieuwe boeken, digitaal uitleensysteem en BKoektrommels. De samenwerking versterkt de leescultuur, vergroot taalvaardigheid en draagt bij aan gelijke kansen voor alle leerlingen.
- Bibliotheek: Bibliotheek Westland
- Samenwerkingspartners: Stichting Lezen & Schrijven, lokale prominenten (wethouders, raadsleden, artiesten), taalvragers
Bibliotheek Westland zet prominente inwoners tijdelijk in als taalmaatje om taalvaardigheid te stimuleren. De deelnemers krijgen een korte training en worden gekoppeld aan taalvragers, ondersteund door een medewerker of vrijwilliger van de bibliotheek. Dit bevordert betrokkenheid van lokale bestuurders, versterkt sociale verbindingen en vergroot het bereik van taalonderwijs. Het project zorgt voor wederzijdse leerervaringen, langdurige relaties en extra zichtbaarheid via media en lokale activiteiten zoals een kookboek en muziekinitiatieven.
- Bibliotheek: De Bieb voor de Zaanstreek
- Samenwerkingspartners: Gemeente Zaanstad, sociale wijkteams, GGD, jeugdgezondheidszorg, basisscholen, kinderopvang, peuterspeelzalen, vrijwilligers Voorlezen Thuis
De Bieb voor de Zaanstreek zet samen met diverse partners in op een structurele gezinsaanpak, met focus op meertaligheid en ondersteuning van gezinnen in kwetsbare wijken. Door interne afstemming, werkgroepen en gezamenlijke visie op meertaligheid zijn alle afdelingen en vrijwilligers betrokken. Dit versterkt de samenwerking met externe partners zoals scholen, kinderopvang en sociale teams. Het resultaat is een coherent aanbod, duidelijke rollen en een breed gedragen aanpak, die gezinnen effectief ondersteunt en de onderlinge samenwerking duurzaam versterkt.
- Bibliotheek: Oostland
- Samenwerkingspartners: Scholen, kinderdagverblijven
Bibliotheek Oostland heeft een meertalige collectie. Om deze collectie goed onder de aandacht te brengen in hun gemeente hebben zij activiteiten georganiseerd met Taalhuis-bezoekers. De bevindingen hebben ze gedeeld in een boekje om scholen en kinderdagverblijven te informeren over de diensten van de bibliotheek als meertalige prentenboeken en advies.
- Bibliotheek: Bibliotheek de Plataan
- Samenwerkingspartner: Gemeente Vlaardingen
Bibliotheek de Plataan combineert gezondheidsvaardigheden en gecijferdheid om NT1’ers te bereiken die het reguliere aanbod niet vinden. Samen met de gemeente en partners uit het sociaal domein ontwikkelt de bibliotheek activiteiten zoals ‘Voel je Goed’ en ‘Smakelijk en gezond de feestdagen door’, waarbij taal, bewegen en voeding samenkomen. Door praktische, laagdrempelige en sociale activiteiten leren deelnemers bijvoorbeeld boodschappenbudgettering en recepten, verbeteren zij hun taal- en rekenskills en wordt eenzaamheid bestreden. Deze samenwerking laat zien hoe partners hun expertise bundelen voor grotere impact.
Taalcafé en Digicafé in Bibliotheek Kennemerwaard
De provincie Noord-Holland nam een kijkje bij het Digicafé en het Taalcafé van Bibliotheek Kennemerwaard in Alkmaar en het Prutshub in Bibliotheek Heerhugowaard.
Digitale vaardigheden verbeteren
- Bibliotheek: Bibliotheek Haarlemmermeer
- Samenwerkingspartners: Gemeente Haarlemmermeer, Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG), Cpunt (kunst- en cultuurverbond), MEE, landelijke JIP-vereniging
Het Jongeren Informatie Punt (JIP) biedt jongeren van 12-23 jaar laagdrempelige informatie en advies, zowel fysiek in de bibliotheek als digitaal via WhatsApp. Dankzij directe, vertrouwelijke en gratis ondersteuning krijgen jongeren hulp bij vragen over school, financiën en sociale vaardigheden. Het JIP werkt nauw samen met gemeente en sociale partners en betrekt jongeren actief bij projecten en programmering. Hierdoor vergroten jongeren hun zelfredzaamheid en netwerk, terwijl bibliotheken een verbindende en herkenbare plek worden voor deze doelgroep.
- Bibliotheek: Bibliotheek Waterland
- Samenwerkingspartners: Het Dijklander Ziekenhuis in Purmerend
Bibliotheek Waterland en het Dijklander Ziekenhuis werken samen om ziekenhuisbezoeken toegankelijker te maken voor mensen met beperkte taal- en digitale vaardigheden. Taalambassadeurs testen routes en materialen in het ziekenhuis en geven feedback voor begrijpelijkere communicatie en gebruiksvriendelijke digitale omgevingen. Ook personeel wordt geschoold in het omgaan met patiënten die moeite hebben met lezen en schrijven. Deze samenwerking vergroot inclusie, versterkt de patiëntbeleving en maakt gebruik van ervaringsdeskundigheid. Voor gemeenten en partners toont dit hoe gezamenlijke inzet kansengelijkheid vergroot.
- Bibliotheek: Taalhuis Gouda
- Samenwerkingspartners: Sociaal werkbedrijf Promen, gemeente Gouda, wijkgebouwen, Sociaal team, welzijnsorganisaties, Centrum Jeugd en Gezin (CJG)
Taalhuis Gouda werkt samen met Promen om werknemers met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt digitale vaardigheden bij te brengen via Klik & Tik- en Digisterker-cursussen. De cursussen vinden zowel op de werkvloer van Promen als in de bibliotheek plaats en zijn afgestemd op verschillende niveaus. Het project verlaagt drempels naar de bibliotheek, stimuleert zelfredzaamheid en vergroot betrokkenheid bij digitale vaardigheden. De samenwerking is succesvol door lokale netwerken, gezamenlijke maatschappelijke doelen en een duidelijke rolverdeling tussen bibliotheek en Promen.
- Bibliotheek: Bibliotheek Rotterdam en 18 andere bibliotheken in Nederland
- Samenwerkingspartners: ABN AMRO, ING, Rabobank, de Volksbank, Koninklijke Bibliotheek (KB), SPN, VOB, Ministerie van Binnenlandse Zaken, VNG
Bankinformatiepunten (BIP) bieden inwoners in bibliotheken hulp bij digitale bankzaken, zoals saldo controleren of overboekingen doen, en sluiten aan bij het Programma Toegankelijk Bankieren. Bibliotheken bemensen de BIP’s samen met bankmedewerkers of vrijwilligers, zodat bezoekers laagdrempelig toegang hebben tot advies en doorverwijzing. Het programma bevordert inclusiviteit, versterkt de zichtbaarheid van de bibliotheek als betrouwbare hulpverlener en maakt het mogelijk om digitale vaardigheden en bancaire basiskennis van inwoners te vergroten. Evaluaties laten hoge tevredenheid zien.
Informatiepunt Digitale Overheid: IDO-bakfiets & Digi-vangnet
- Bibliotheek: Kennemerwaard
- Samenwerkingspartner: Gemeente Alkmaar
Wat zijn de meest urgente doelgroepen en hoe bereik je deze? In Alkmaar doen medewerkers van de Bibliotheek Kennemerwaard dat met het mobiele Informatiepunt Digitale Overheid, oftewel de IDO-bakfiets. Zo komen ze op plekken waar de doelgroep is te vinden: warenhuizen, supermarkten en de markt. Daarnaast helpt de bibliotheek burgers die de gemeente Alkmaar doorverwijst en zijn de medewerkers van hun klantcontactcentrum opgeleid in het beantwoorden van vragen rond de digitale overheid.
Samen werken met lokale partners
- Bibliotheek: Taalhuis Gouda
- Samenwerkingspartners: Sociaal werkbedrijf Promen, gemeente Gouda, wijkgebouwen, Sociaal team, welzijnsorganisaties, Centrum Jeugd en Gezin (CJG)
Taalhuis Gouda werkt samen met Promen om werknemers met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt digitale vaardigheden bij te brengen via Klik & Tik- en Digisterker-cursussen. De cursussen vinden zowel op de werkvloer van Promen als in de bibliotheek plaats en zijn afgestemd op verschillende niveaus. Het project verlaagt drempels naar de bibliotheek, stimuleert zelfredzaamheid en vergroot betrokkenheid bij digitale vaardigheden. De samenwerking is succesvol door lokale netwerken, gezamenlijke maatschappelijke doelen en een duidelijke rolverdeling tussen bibliotheek en Promen.
De oudere doelgroepen zijn voor bibliotheken niet nieuw. Dit betekent dat er ook al mooie initiatieven en voorbeelden zijn van activiteiten en campagnes (gericht op deze doelgroep) die door bibliotheken zijn opgezet. Van de Memory Express tot doelgroep specifieke nieuwsbrieven en van de Logeertas tot tabletcafés. We hebben een aantal voorbeelden verzameld ter inspiratie voor andere bibliotheken.
- Bibliotheek: Bibliotheek Westland
- Samenwerkingspartners: Gemeente Westland, Welzijnspartijen, Stichting Lezen en Schrijven, Doe weer mee ROC.
In deze video nemen we een kijkje bij Bibliotheek Westland, een mooi voorbeeld als het gaat om afspraken maken met samenwerkingspartners in het Taalhuis en het vervolgens formaliseren hiervan in de organisatie. Het Taalnetwerk Westland maakt het mogelijk om terug te komen op afspraken en afspraken- én kennis in de organisaties te borgen. Doelen en ambities worden zo makkelijker behaald. Bekijk de video:
- Bibliotheek: De Bieb voor de Zaanstreek
- Samenwerkingspartners: Gemeente Zaanstad, Sociaal Wijkteam, politie, schoolbesturen, kinderopvang, woningbouwcorporaties, GGD
In Zaanstad is een gezamenlijke visie ontwikkeld op de optimale taalontwikkeling van meertalige kinderen, met aandacht voor zowel de thuistaal als Nederlands. De Bieb voor de Zaanstreek ondersteunt dit via het project Voorlezen Thuis, waarbij vrijwilligers ouders helpen voor te lezen in hun eigen taal. Samen met partners zoals scholen, kinderopvang en de GGD wordt getracht tegenstrijdige signalen te voorkomen en ouders te versterken in hun rol bij taalontwikkeling, zodat kinderen een breed en positief taalmilieu ervaren.
- Bibliotheek: Bibliotheek Katwijk
- Samenwerkingspartners: JES Rijnland, gemeente Katwijk, Welzijnskwartier Katwijk, basisscholen, kinderopvang, vrijwilligers, Hogeschool Leiden, PABO Leiden
Bibliotheek Katwijk werkt met JES Rijnland en andere partners aan een gezinsaanpak gericht op kansengelijkheid en taalontwikkeling. Door intensieve samenwerking, gezamenlijke activiteiten en laagdrempelige ondersteuning voor ouders en kinderen ontstaat een netwerk waarin gezinnen snel doorverwezen kunnen worden naar passende hulp. Vrijwilligers, onderwijs en kinderopvang zijn actief betrokken. Het resultaat is een sterk, persoonlijk netwerk waarin gezinnen centraal staan, activiteiten op maat worden aangeboden en zowel formele als informele signalen bijdragen aan betere ondersteuning en verbinding binnen de wijk.
- Bibliotheken: Bibliotheek Hengelo, Venray, Mar & Fean, de Boekenberg, Velsen, Wassenaar, Zoetermeer, Aanzet en West-Friese Bibliotheken
- Samenwerkingspartners: Lokale advocatenkantoren, notariële juristen, Sociaal Werk Nederland, Koninklijke Bibliotheek, vrijwilligersorganisaties, IDO, jongerenloketten
Bibliotheken bieden steeds vaker sociaal-juridische spreekuren aan voor burgers met vragen over schulden, echtscheiding, werk of verzekeringen. Door samen te werken met juristen, welzijnsorganisaties en gemeenten kunnen zij laagdrempelige, toegankelijke hulp bieden, maatwerk leveren en doorverwijzen waar nodig. Dit vergroot de bekendheid van de bibliotheek als hulpverleningspartner en bereikt jongvolwassenen én volwassenen die anders moeilijk toegang tot ondersteuning hebben. De pilots tonen grote animo en directe oplossingen voor deelnemers.
- Bibliotheek: Zuid-Hollandse Delta
- Samenwerkingspartner: Stichting Muziek met Klasse(n)
Bibliotheek Zuid-Hollandse Delta en Stichting Muziek met Klasse(n) hebben via de Bibliotheek op School alle scholen in het werkgebied tools aangeboden waarmee ze muzieklessen in de klas kunnen verzorgen. Een samenwerking waar muziek in zit!
Daphne Hermans-Van Nieuwenhuijzen (lees- en mediaconsulent, Bibliotheek Zuid-Hollandse Delta): ‘Muziek in de klas stimuleert allerlei vaardigheden. We zijn altijd op zoek naar andere manieren om kinderen aan het lezen te krijgen en vooral leesplezier te vergroten’.
Ynke van der Wagt (Stichting Muziek met Klasse(n)): ‘Muziek is taal; het ritme van een woord gebruiken we om kinderen ritme van muziek aan te leren. De samenwerking met de bibliotheek is heel waardevol, want zij vergroten de kansen van onze stichting om onze doelen te behalen. Het moet geen toeval meer zijn of je wel of niet in aanraking komt met muziek; alle kinderen moeten toegang hebben tot muziek.’
Dia Wesseling (adviseur educatie, Probiblio): ‘Het is een kans voor de bibliotheek om zich te profileren. Ik zie ook kansen voor de scholen en gebruikers van dit concept; het is makkelijker voor hen om vakoverstijgend, verbredend en thematisch te werken, omdat ze maar met één partij te maken hebben. Je maakt het voor scholen makkelijker.’
Digi- & taalaanbod bij werknemers sociaal werkbedrijf
- Bibliotheek: Bibliotheek Bollenstreek
- Samenwerkingspartner: sociaal werkbedrijf MareGroep
Coördinator Roy Geers van Bibliotheek Bollenstreek deelt zijn ervaring op de werkvloer bij sociaal werkbedrijf MareGroep. Het is geen standaard taalcoachings-traject, vanwege de kwetsbare doelgroep: “Je moet heel goed nadenken over hoe je de boodschap overbrengt en dat doe je door een goede feeling te hebben met de doelgroep.”
Advies nodig?
