Monitor Collecties 2025

Gebruikerstips!

De monitor is opgedeeld in de onderstaande hoofdstukken. Bij elk onderwerp staat een tabel, geïntegreerd vanuit PowerBI.

• Via de zoomknop links onderin de tabel kun je de cijfers vergroten of verkleinen, maar je kunt ook de tabel openen in een nieuw venster door op de onderste rechterknop te drukken.
• Door op de bovenste kolom te drukken kun je sorteren.
• In de rij kun je bijvoorbeeld op je bibliotheek drukken zodat deze wordt uitgelicht.
• Je kunt ook meerdere bibliotheken selecteren. Hou dan ctrl ingedrukt bij het aanvinken.
• Wil je naar een ander onderdeel? Druk dan op de blauwe knop met Terug naar boven.

Onderzoeker Eva Bruinsma laat zien hoe je gebruikmaakt van de tabellen in PowerBi:

Inhoudsopgave:

Uitleningen

Aantal uitleningen

• In 2024 is het aantal uitleningen ten opzichte van vorig jaar met gemiddeld 2% gedaald.
• Al voor de coronacrisis was het aantal uitleningen per jaar dalende. Deze dalende trend is ook te zien in het Dashboard Bibliotheekstatistiek. De daling in uitleningen die na de Coronacrisis zichtbaar is, is lager dan op basis van de trend voorafgaand aan de Coronacrisis zou worden verwacht.
• Bij 7 bibliotheken is het aantal uitleningen ten opzichte van vorig jaar (iets) gestegen en over de langere termijn (vanaf 2019) zijn er slechts 4 bibliotheken waarbij de uitleningen zijn gestegen.

*Er lijkt een verschil in definitie van uitleningen in deze tabel tussen Probiblio Wise-bibliotheken en niet-Probiblio Wise-bibliotheken. Het heeft onze aandacht voor volgend jaar.

Aantal uitleningen trend:

Uitleningen per lid en lenersanalyse

• Bijna de helft van de leden heeft afgelopen jaar geen materialen geleend en één op de tien leden heeft 1 tot 5 materialen geleend.
• Hier staat hier een grote groep veelleners tegenover; gemiddeld heeft ruim een op de vijf leden 25 boeken of meer geleend.

* In de lenersanalyse worden alleen leden meegenomen die daadwerkelijk fysieke materialen bij de bibliotheek mogen lenen.

Lenersanalyse:

Aantal leden:

Leden per leeftijdscategorie:

• Gemiddeld zes op de tien leden maken gebruik van het gratis jeugdabonnement.
• Er zijn grote verschillen tussen de bibliotheken qua verdeling jeugd-volwassen leden. Uiteraard kan dit deels verklaard worden door verschillen in abonnementsvoorwaarden voor volwassenen, door de inzet van marketing of door de samenstelling jeugd- versus volwassenen inwoners in het werkgebied.
• Bijna de helft van de jeugdleden (tot 18 jaar) en vier op de tien volwassenen heeft afgelopen jaar geen materialen heeft geleend.
• Eén op de vijf jeugdleden en drie op de tien volwassenen behoort tot de groep veelleners.
• De verschillen tussen de bibliotheken zijn echter groot. Ook hier kan dit deels verklaard worden uit bijvoorbeeld abonnementsvoorwaarden voor volwassenen, door de inzet van marketing en de samenstelling jeugd versus volwassenen in het werkgebied.

Lenersanalyse jeugd:

Lenersanalyse volwassenen:

Gebruik materialen andere bibliotheken

• Er wordt in het algemeen niet overmatig gebruik gemaakt van de collecties van andere bibliotheken.
• Het aandeel uitleningen dat van buiten de organisatie komt is al sinds 2019 redelijk stabiel rond de 2%, met een uitschieter naar 3% in 2021.
• Er zijn enkele bibliotheken die over de jaren heen steeds meer gebruik zijn gaan maken van het netwerk, maar ondanks de stijgende trend bij deze bibliotheken is het aandeel alsnog laag.

Herkomst uitleningen:

E-books

• Het aantal uitleningen van e-books is met gemiddeld 4% gestegen ten opzichte van het jaar ervoor.
• Over de langere termijn (vanaf 2019) is het gebruik van e-books enorm toegenomen; met gemiddeld ruim 40%.
• Opvallend is dat het gemiddelde aantal uitleningen per account in 2024 is gedaald ten opzichte van het jaar daarvoor (met 14%) en ook geen van de bibliotheken een stijging in laat zien.
• Over de langere termijn (vanaf 2019) is er tevens een gemiddelde daling in aantal geleende e-books per account (21%), maar zijn er wel bibliotheken die een sterke stijging laten zien.
• E-books worden, net als in voorgaande jaren, het meest geleend door oudere leden. Zo zijn 50-plussers verantwoordelijk voor tweederde van de uitleningen en een kwart van de uitleningen komt zelfs van leden van 70 jaar en ouder.

E-books per account:

E-books en leeftijd:

Geleende e-books:

Luisterboeken

E-books worden vaker geleend dan vorige jaren, circa een derde van alle uitleningen in de Online Bibliotheek is een luisterboek, een aandeel dat langzaam lijkt toe te nemen. Luisterboeken trekken een jonger publiek: 29% uitleningen onder de 18 jaar, bij e-books is dat 10%.

Uitleningen luisterboeken:

Reserveringen

Trendanalyse aantal reserveringen

• Na een piek in reserveringen in 2021 door Covid blijft het aantal reserveringen ongeveer gelijk.
• De verschillen tussen de bibliotheken zijn groot waarbij ongeveer de helft van de bibliotheken in vergelijking met 2019 een (lichte) stijging in aantal reserveringen laat zien, de andere helft juist een daling. Dit loopt dan ook uiteen van een stijging van 60% tot een daling van een kwart.

Aandeel reserveringen trend:

Percentage reserveringen binnen uitleningen

• Van alle uitgeleende materialen is er iets meer dan één op de tien (13%) vooraf gereserveerd.
• Dit aandeel is ten opzichte van vorig jaar gelijk gebleven, maar vergeleken met 2019 iets toegenomen.
• De mate waarin materialen worden gereserveerd verschilt enorm tussen de bibliotheken. Een belemmerende factor was de slechte werking van de Wise-app maar ook de diverse tarieven die bibliotheken in rekening brengen kunnen het verschil veroorzaken.

Titel tabel:

Levertijd van reserveringen (normering)

• In 2024 zijn er slechts 3 bibliotheken die de norm (95% van de reserveringen binnen 6 weken geleverd) hebben behaald.
• Over de hele linie zien we vanaf 2019 echter wel een verbetering in de levertijd van de reserveringen.

Levertijd reserveringen:

Levertijd reserveringen trend: 

Titelspreiding & diverse collectie

Titelspreiding

• De titelspreiding van bibliotheken verschilt sterk: van bijna allemaal unieke titels tot minder dan vier op de tien uniek.
• Met een gemiddelde van 56% de afgelopen vijf jaar blijft het aandeel unieke titels opvallend stabiel, hoewel bij enkele bibliotheken het aandeel unieke titels (sterk) toeneemt en bij andere bibliotheken het aandeel unieke titels juist langzaam afneemt.

Weinig unieke titels in huis hebben, geeft vaak een kortere wachttijd voor klanten bij reserveringen en hetzelfde aanbod in meerdere vestigingen. Redenen voor een bibliotheek om veel unieke titels te hebben is als er bijvoorbeeld niet genoeg budget is om titels dubbel aan te schaffen en/of niet genoeg ruimte in de bibliotheek. Het hebben van unieke titels leidt tot meer bereik onder kleinere doelgroepen of, als er een brede collectie in hoofdvestiging is, dient ter ondersteuning van de kleinere vestigingen (gratis reserveren binnen de organisatie is dan van groot belang).

Titelspreiding:

Titelspreiding trend: 

Titelspreiding trend uniek:

Actualiteit van de collectie

• Gemiddeld is ruim een op de tien materialen (12%) van de collecties ouder dan 10 jaar.
• De verschillen tussen de bibliotheken zijn echter groot; zo varieert het aandeel boeken ouder dan 10 jaar van 2% tot bijna 25%.
• Het aandeel materialen van 10 jaar of ouder lijkt gemiddeld genomen over de jaren heen redelijk stabiel, hoewel deze bij sommige bibliotheken sinds 2019 is toegenomen en bij sommige juist sterk afgenomen.

*De actualiteit van de collectie in onderstaande tabel gaat over de datum waarop het boek is aangeschaft.

Actualiteit en aanschaf collectie:

Actualiteit trend: 

Goed gebruikte collecties

• Gemiddeld is driekwart van de collectie afgelopen jaar uitgeleend.
• Gemiddeld is het gebruik van de collectie ten opzichte van vorig jaar ongeveer gelijk gebleven, maar er zijn grote verschillen tussen bibliotheken (van een afname van het gebruik van een kwart tot juist een toename van 30%).
• Als er gekeken wordt naar het aandeel van de collectie dat de afgelopen 3 jaar niet is uitgeleend, varieert dit van (ruim) een vijfde deel van de collectie niet gebruikt tot bibliotheken waar (minder dan) 2% van de collectie niet is gebruikt. Dit heeft soms te maken met de archieffunctie van bibliotheken.

*Materialen aangeschaft in de afgelopen twee jaar zijn niet in de analyse meegenomen.

Gebruik collectie:

Gebruik collectie trend:

Niet geleend 3 jaar:

Nooit geleend:

Abonnementen

Basisabonnement

De basisabonnementen bij de bibliotheken verschillen flink van elkaar:

• De uitleentermijnen lopen van twee weken tot vier weken.
• Het aantal te lenen materialen van zes exemplaren tot een onbeperkt aantal.
• De prijs van een abonnement varieert van € 30,- tot € 60,-.
• De mogelijkheden tot verlengen variëren van één keer één week tot drie keer.
• Van geen boetes tot € 0,35 per geleend item per dag.
• De maximale uitleentermijn (inclusief verleningen) varieert van vier weken tot twaalf weken.
• Soms wordt er eenmalig inschrijfgeld gerekend, variërend van € 2,75 tot € 5,-.

Basisabonnement 2024:

Alle cijfers in deze Monitor zijn gebaseerd op data uit 2024 dus gelden ook de toen gehanteerde abonnementsvoorwaarden.

De kosten voor het maken van reserveringen lopen nog meer uiteen: bij enkele bibliotheken is het reserveren gratis (of kost het geld bij niet ophalen), soms beperkt tot de eigen bibliotheek maar andere bibliotheken rekenen de kosten door. Ook zijn er verschillen in de berekende kosten van reserveren bij universiteitsbibliotheken of het reserveren van een toptitel.

Ook andere of nieuwe abonnementsvormen kunnen goede resultaten opleveren: de inzet van een Freemium-abonnement voor de groep jongvolwassenen (18-27 jaar) leidt bij deze bibliotheek al na 5 maanden (vanaf 1-1- 2025) tot substantieel behoud en groei van de abonnementen onder deze doelgroep.

Lees ook de laatste (landelijk) stand van zaken ten aanzien van abonnementen in het onderzoek van Christianne Spigt.

Plusabonnement

Bij de plusabonnementen zijn net zulke grote verschillen te zien tussen bibliotheken als bij de basisabonnementen. Een deel van de bibliotheken heeft geen ander abonnement dan een basisabonnement. Voor de bibliotheken die wel een plusabonnement hebben geldt het volgende:

• De uitleentermijn loopt van 3 tot 8 weken.
• Het aantal materialen loopt van 10 tot onbeperkt.
• De kosten lopen van € 44,- tot € 92,50.
• De mogelijkheden tot verlengen variëren van niet mogelijk tot zes maal zes weken.
• Een groot deel van de plusabonnementen heeft geen telaatgelden en het hoogste bedrag is € 0,35.
• De maximale uitleentermijn (inclusief verleningen) verschilt van 8 tot 42 weken.
• Reserveren is over het algemeen gratis, behalve bij toptitels of voor materialen van buiten de eigen organisatie.
• Soms wordt er eenmalig inschrijfgeld gerekend, variërend van € 2,75 tot € 5,-.

Verantwoording cijfers

Voor de trendanalyses is voornamelijk gebruik gemaakt van data uit Probiblio Wise, aangevuld met data van individuele bibliotheken die niet zijn aangesloten op Probiblio Wise. Bij het gemiddelde onder in de tabel staat het gemiddelde van de bibliotheken daarboven. Ze zijn niet gecorrigeerd op grootte van de collectie of het aantal leden. Ook zijn in het gemiddelde van het totaal in de trendanalyses alleen de bibliotheken meegenomen waarvan de data compleet is over de periode 2019-2024, om een zo goed mogelijke vergelijking te kunnen maken.

Wanneer gemiddelde of totaal onderaan de tabellen staat bevat de laatste kolom het totaal. Ook daarbij geldt dat alleen de bibliotheken met complete data over de periode 2019-2024 zijn meegenomen. De data in de Monitor zijn een fotomoment van 1 januari 2025. Verder inzoomen op de eigen collectie is sinds kort ook mogelijk via het dashboard van de Koninklijke Bibliotheek. De Boekenberg en Bibliotheek Zuid-Hollandse Delta zijn per 2025 gefuseerd. Eerder is Bibliotheek Langedijk gefuseerd met Bibliotheek Kennemerwaard (2023) en Bibliotheek Huizen-Laren-Blaricum met Gooi en Meer (2023). Voor deze bibliotheken is voor de historische data een gewogen gemiddelde van de afzonderlijke bibliotheken berekend.

Van de bibliotheken die niet zijn aangesloten op Probiblio Wise of recent de overstap hebben gemaakt, is de data niet altijd 100% compleet, toepasbaar of vergelijkbaar in de tabellen. Deze bibliotheken zijn zelf verantwoordelijk voor de aangeleverde data. Het gaat om de volgende bibliotheken:

• OBA (Vubis)
• Bibliotheek Zuid-Kennemerland (ZKL) (Vubis)
• Bibliotheek IJmond-Noord (standalone Wise)
• De Bieb voor de Zaanstreek (2023 overgestapt naar Probiblio Wise).
• Amstelland (voorheen standalone Wise)
• De KopGroep Bibliotheken (voorheen Concerto)
• Bibliotheek Den Haag (Vubis)
• Bibliotheek Rotterdam (stand-alone Wise)
• DOK (stand-alone Wise)
• BplusC (Vubis)

De gegevens uit het Probiblio Wise-systeem zijn niet één op één vergelijkbaar met de WSOB-gegevens. Er zitten bijvoorbeeld verschillen in definities van uitleningen en leden. De grootste verschillen liggen in tijdschriften, uitleningen op scholen, MuziekWeb en IBL-V.

Deze monitor kwam tot stand in samenwerking met bibliotheken in Noord- en Zuid-Holland en de interne afdelingen Collectieadvies & Programmering, Communicatie, Marketing & Onderzoek en Automatisering & Digitalisering van Probiblio, met name Cees Kremer en Marjolein van der Steen (teksten en interviews), Ron Koeman en Eva Bruinsma (tabellen en statistieken).

Ben je naar aanleiding van de informatie in deze monitor geïnteresseerd in contact met een collectiespecialist van een andere bibliotheek? Probiblio helpt graag in het leggen van contact.